Eucnemesaurus

Autorzy:

Mateusz Tałanda, Maciej Ziegler

---

Eucnemesaurus (euknemezaur)
Długość:	8-10 m (??)
Masa:	1-2 t
Miejsce występowania:	RPA, prowincja Wolne Państwo, dystrynkt Slabberts (formacja Lower Elliot)
Czas występowania	ok. 217-201,5 Ma późny trias (późny noryk - retyk)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Sauropodomorpha Riojasauridae
Rekonstrukcja Efraasia - być może euknemezaur wyglądał podobnie.
Mapa znalezisk:
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":4,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003ECannon Rock Farm, Aliwal North - Eucnemesaurus entaxonis\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"Cannon Rock Farm, Aliwal North - Eucnemesaurus entaxonis\n","link":"","lat":-30.89999999999999857891452847979962825775146484375,"lon":26.89999999999999857891452847979962825775146484375,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EBarnard's Spruit, Aliwal North - \"Aliwalia\"\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"Barnard's Spruit, Aliwal North - \"Aliwalia\"\n","link":"","lat":-31,"lon":26.60000000000000142108547152020037174224853515625,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Efarm Zonderhout (291), Slabberts - holotyp Eucnemesaurus fortis\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"farm Zonderhout (291), Slabberts - holotyp Eucnemesaurus fortis\n","link":"","lat":-28.5,"lon":28.199999999999999289457264239899814128875732421875,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Emateria\u0142 z 2003 roku\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"materia\u0142 z 2003 roku\n","link":"","lat":-28.5,"lon":27.89999999999999857891452847979962825775146484375,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Euknemezaur (gr./łac. Eucnemesaurus fortis) był dużym roślinożernym zauropodomorfem żyjącym późnym triasie. Jego szczątki odnaleziono na południu Afryki, jednak wydaje się całkiem prawdopodobne, że zasiedlał też inne obszary - Ziemia nie była wtedy podzielona na wiele kontynentów, lecz tworzyła jeden ląd, nazwany Pangeą. Zwierzęta mogły więc swobodnie wędrować, oczywiście po pokonaniu różnych barier środowiskowych. Jako że Eucnemesaurus był dużym zwierzęciem, rozmaite przeszkody, takie jak rzeki, nie przeszkadzały mu tak bardzo, jak mniejszym zwierzętom. Dinozaur ten został nazwany ze względu na budowę kości piszczelowej - Eucnemesaurus znaczy "jaszczur z prawdziwą kością piszczelową" (gr. eu - "dobry, prawdziwy" + gr. kneme - "kość piszczelowa, dolna kończyna" + gr. sauros - "jaszczurka"). Epitet gatunkowy (fortis) oznacza po łacinie "silny".

Historia badań

Alfred "Gogga" Brown odkrył pierwsze kości triasowych dinozaurów w latach sześćdziesiątych XIX wieku. Jego zbiory pochodziły z jednego miejsca, położonego 15 kilometrów na południe od Aliwal North. Obecnie wiemy, że tereny te należą do dolnej formacji Elliot. Brown wysłał wydobyte kości statkami do Europy w pięciu osobnych transportach. Należały one głównie do umiarkowanie dużych zauropodomorfów, które są najczęstszymi skamieniałościami w tej formacji. Transport, który dotarł do Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu, zawierał szczególną kość udową, należącą do bardzo rzadkiego dinozaura. Aż do 2007 roku ta kość wydawała się być unikatowa, choć padła wcześniej sugestia, że należała do tego samego gatunku, co kość szczękowa drapieżnego archozaura, którą Brown wysłał do Londynu. Von Huene był pierwszym, który opisał tą kość udową. W 1906 roku umieścił ją pod nazwą Euskelosaurus. Euskelosaurus browni to nazwa nadana przez Thomasa Huxleya w 1866 kościom zauropodomorfa, które dotarły w pierwszym transporcie do Londynu. Cooper w 1980 roku poszedł nawet dalej niż von Huene, twierdząc, że kość udowa w Wiedniu to ten sam osobnik, co kości w Londynie. Nie zgodził się z nim Peter Galton, który zauważył istotne różnice między kośćmi udowymi z tych dwóch kolekcji. Dlatego w 1985 roku ukuł nową nazwę dla tej kości - Aliwalia rex. Pozycja systematyczna tego taksonu pozostawała niepewna. Galton widział go jako ogromnego herrerazauryda - drapieżnego dinozaura. Stąd pomysł o łączeniu go z kością szczękową drapieżnika, przechowywaną w Londynie. Inni badacze nie widzieli podobieństwa aliwalii do herrerazaura, ale nie byli w stanie określić dokładnej pozycji systematycznej tego dinozaura.

W 2003 roku grupa geologów i paleontologów z uniwersytetu w Witwatersrand natrafiła na nagromadzenie kości dinozaurów w dolnej części formacji Elliot na farmie Spioenkop. To nagromadzenie zawierało główki kości udowych, które szybko rozpoznano jako Aliwalia rex. Był to dopiero drugi okaz tego dinozaura rozpoznany dotychczas, po 130 latach od pierwszego odkrycia. Badacze zabrali się do preparowania pozostałych kości w nadziei, że znajdą odpowiedź jakiego typu dinozaurem była aliwalia. Jedną z tych kości był kręg grzbietowy, który niespodziewanie ujawnił szereg cech typowych dla zauropodomorfów i nie różnił się specjalnie od kręgów tych zwierząt z formacji Elliot. Aliwalia była zatem zauropodomorfem, ale pytanie czy odrębnym od tych opisanych wcześniej z tej formacji? W tym celu przeanalizowano szereg fragmentarycznych okazów wydobytych wcześniej. Jak się okazało, nie były to jedyne szczątki aliwalii. Taką samą kość udową miał Eucnemesaurus fortis opisany przez van Hoepena w 1920 roku. Był to długo zapomniany gatunek dinozaura, uważany albo za synonim euskelozaura, albo za takson wątpliwy (nomen dubium). Zatem euknemezaur i aliwalia to ten sam dinozaur. Ponieważ euknemezaur jest starszą nazwą, ma on pierwszeństwo przed aliwalią. Wnioski te opublikował Adam Yates w 2007 roku. Natomiast w 2015 roku zespół McPhee i in. opisał nowy gatunek dinozaura (Eucnemesaurus entaxonis), który zaklasyfikowano do tego samego rodzaju.

Materiał kopalny

Znane są kości przynajmniej trzech osobników Eucnemesaurus fortis. Okaz holotypowy (opisany przez von Hoepena) to fragmentaryczna tylna część szkieletu pozaczaszkowego (dwa niekompletne łuki neuralne kręgów grzbietowych, trzon kręgu grzbietowego, bliższy i dalszy koniec lewej kości łonowej, bliższy koniec lewej kości udowej, lewa piszczel i cztery niekompletne kręgi ogonowe. Drugi osobnik to wspomniane wyżej główki lewej kości udowej, opisane pierwotnie jako Aliwalia rex. Trzeci to okaz znaleziony w 2003 roku. Składa się z tylnego kręgu grzbietowego, lewej kości kruczej, prawdopodobnie dwóch fragmentów lewej łopatki, dalszego końca prawej kości udowej oraz dwóch fragmentów żeber. Do tego osobnika mogły należeć także zwietrzałe fragmenty znalezione poniżej w strumieniu: niekompletne kręgi ogonowe oraz fragmenty dwóch paliczków.

Z drugiego gatunku (E. entaxonis) znany jest tylko jeden osobnik z zachowaną częścią kręgosłupa z regionu bioder (ostatnie kręgi grzbietowe, kręgi krzyżowe i początek ogona), niekompletną prawą kością biodrową, lewą kością kulszową i fragmentem łonowej, prawie całym szkieletem prawej nogi i paliczkami palca nogi lewej.

Pozycja systematyczna

Eucnemesaurus jest bazalnym zauropodomorfem, uważanym w przeszłości za synonim Euskelosaurus. Jednak nowe badania Yatesa z roku 2007 wskazują, że jest to ważny rodzaj i to samo zwierzę, co kontrowersyjny "gigantyczny herrerazauryd" Aliwalia. Ten sam badacz uznał euknemezaura za najbliższego krewnego riojazaura na podstawie podobieństw w budowie kości udowej. Według Yatesa te dwa dinozaury tworzą osobną grupę zauropodomorfów, dla której ukuł nową nazwę - Riojasauridae. Podobny wynik otrzymywali różni badacze także w późniejszych analizach. Nie zgadza się z tą hipotezą zespół pod kierunkiem Bittencourta (2012), argumentując, że nie przystaje ona do biogeografii tamtego okresu. Wątpliwości ma także zespół pod kierunkiem McPhee (2015), do którego należy sam Yates. Ich zdaniem cały materiał riojazaura wymaga rewizji, a cechy wspólne kości udowej tych dwóch dinozaurów mogą nie być na tyle istotne. Euknemezaur prezentuje morfologię pośrednią między plateozaurawusem a melanorozaurem. Może się w przyszłości okazać, że wszystkie te trzy dinozaury należą do tej samej linii ewolucyjnej, choć w analizach filogenetycznych wydają się nie być blisko spokrewnione.

Paleobiologia

Euknemezaur miał duże i silne stopy, co, wraz z rozrośniętym mięśniem miednicy (caudofemoralis brevis), może świadczyć za wyłącznie dwunożnym trybem życia. Cały ciężar tego masywnego zwierzęcia spoczywałby wtedy na jego kończynach tylnych. Nieznajomość rąk euknemezaura nie pozwala na razie zweryfikować tej hipotezy.

Z tych samych osadów opisano także dużego dicynodonta Pentasaurus goggai. Euknemezaur jest jedynym znanym dużym zauropodomorfem, który żył razem z dicynodontami. Na co dzień te zwierzęta raczej nie wchodziły sobie w drogę, bo preferowały różny typ roślinności. Środowisko było raczej suche, ale nie tak suche jak w górnej części formacji Elliot.

Spis gatunków

Eucnemesaurus	Hoepen, 1920
= Aliwalia	Galton, 1985
?= Melanorosaurus	Haughton, 1924
?= Plateosauravus	von Huene, 1932
Eucnemesaurus fortis	Hoepen, 1920
= Aliwalia rex	Galton, 1985
Eucnemesaurus entaxonis	McPhee, Choiniere, Yates i Viglietti, 2015

Bibliografia

Bittencourt, J.S., Leal, L.A., Langer, M.C., Azevedo, S.A.K. 2012. An additional basal sauropodomorph specimen from the Upper Triassic Caturrita Formation, southern Brazil, with comments on the biogeography of plateosaurids. Alcheringa, t. 36, nr 2, str. 269-278. [1]

Kammerer, C.F. 2018. The first skeletal evidence of a dicynodont from the lower Elliot Formation of South Africa. Palaeontologia africana, t. 52, str. 102–128. [2]

McPhee, B.W., Choiniere, J.N., Yates, A.M., Viglietti, P.A. 2015. A second species of Eucnemesaurus Van Hoepen, 1920 (Dinosauria, Sauropodomorpha): new information on the diversity and evolution of the sauropodomorph fauna of South Africa’s lower Elliot Formation (latest Triassic). Journal of Vertebrate Paleontology, t. 35, nr 5, str. e980504. DOI: 10.1080/02724634.2015.980504

Yates, A.M. 2007. Solving a dinosaurian puzzle: the identity of Aliwalia rex Galton. Historical Biology, t. 19, str. 93–123.