Ornithomimus

Hasło do aktualizacji

Autor:	Korekta:
Maciej Ziegler	Marcin Szermański, Adrian Tkocz, Krzysztof Lichota

---

Ornithomimus (ornitomim)
Długość:	3-5 m
Masa:	50-350 kg
Miejsce występowania:	USA i Kanada
Czas występowania	78-66 Ma późna kreda (kampan-mastrycht)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Tetanurae Coelurosauria Ornithomimosauria Ornithomimidae
Szkielet ?O. edmontonicus. Autor zdjęcia: Sebastian Bergmann [1]

Wstęp

Ornithomimus jest jednym z najlepiej poznanych dinozaurów strusiopodobnych i jednym z ostatnich i najbardziej zaawansowanych przedstawicieli swojego rodu. Żył w zachodniej części Ameryki Północnej w późnej kredzie. Jego nazwa znaczy tyle co "naśladujący ptaka".

Po raz pierwszy opisany przed Marsha w 1890 roku, ornitomim dał nazwę rodzinie i infrarzędowi, do którego należy.

Ornitomim jest dość dobrze znanym szerokiej publiczności dinozaurem. Pojawia się często w książkach popularnonaukowych. Wystąpił także w serialu "Park prehistoryczny".

Wg Longricha (2008) ornitomim jest jednym z trzech rodzajów ornitomimozaurów znanych z Ameryki Północnej - obok Struthiomimus i trzeciej, nienazwanej dużej formy (Dromiceiomimus może być jednak ważny). Ornithomimus miał stosunkowo długi okres występowania.

Budowa

Wg Longricha (2008) Ornithomimus charakteryzuje się delikatną kończyną przednią, wydłużoną pierwszą kością śródręcza i dziobem z relatywnie prostą wewnętrzną krawędzią kości szczękowej, czym różni się od Struthiomimus. Poza tym ogólną budową przypomina innych zaawansowanych przedstawicieli Ornithomimosauria.

Gatunki

Ważne i potencjalnie ważne gatunki

O. velox

Syntypy O. velox (źródło: Marsh, 1890).

Opisany: Marsh, 1890

Status: ważny

Lokalizacja: USA - Kolorado (formacja Denver), ?Wyoming (formacja Ferris?)

Wiek: 68-66 Ma (późny mastrycht)

Materiał kopalny: syntypy to niekompletna dolna część kończyny tylnej - poczynając od dołu piszczeli (YPM 542) oraz kości śródręcza (YPM 548). Przypisany materiał to 2 pazury, paliczek, kręg ogonowy z formacji Denver oraz m.in. paliczek i pazur z formacji Ferris.

Komentarz: typowy gatunek rodzaju Ornithomimus. Śródstopie jest dość masywne, co jest nietypowe u młodych teropodów. II kość śródstopia jest dłuższa niż IV, co u ornitomimidów obecne jest tylko u nienazwanego osobnika z Utah (formacja Kaiparowits - materiał stamtąd zapewne nie należy do tego gatunku - Claessens i in., 2011/niepublikowane). Okaz typowy jest mniejszy od holotypu O. edmontonicus o ok. 1/3. Epitet gatunkowy oznacza "szybki".

O. edmontonicus

Szkielet z Royal Ontario Museum (Eduard Solà).

Opisany: Sternberg, 1933

Status: ?nieważny (?młodszy synonim)

Lokalizacja: Kanada - Alberta (formacja Horseshoe Canyon - ogniwa Drumheller, Horsethief, Morrin i Tolman, formacja Dinosaur Park?)

Wiek: (?78-)72,5-68,5 Ma (kampan-wczesny mastrycht)

Materiał kopalny: znany jest z co najmniej kilku szkieletów, także czaszek (kwestia ilu, wiąże się z synonimizowaniem innych gatunków). Eberth i in. (2013) wyliczają 11 okazów z formacji Horseshoe Canyon. Holotyp (CMN 8632) to 3 fragmenty kręgów, żebra, gastralia oraz dość kompletny szkielet kończyn i obręczy, pochodzące z ogniwa Horsethief, ok. 71 Ma (Eberth i in., 2013).

Komentarz: problematyczna jest synonimika. Często uznaje się go nieprawidłowo za starszy synonim wcześniej nazwanych Struthiomimus brevitertius Parks, 1926 i Struthiomimus samueli Parks, 1928 (swego czasu przeniesione do Dromiceiomimus, który może być ważny i obejmować te gatunki). Wg Longricha (2008) okazy z formacji Dinosaur Park jest to trzeci kolejny gatunek, najstarszy ze wszystkich.

O. sedens

Szkielet O. sedens z Oxford University Museum of Natural History (Ballista).

Opisany: Marsh, 1892

Status: ?nieważny (?nomen dubium)

Lokalizacja: USA - Wyoming (formacja Lance), Montana (formacja Hell Creek), Kanada - Saskatchewan (formacja Frenchman)

Wiek: 68-66 Ma (późny mastrycht

Materiał kopalny: holotyp (USNM 4736) to kręgi krzyżowe (3-6), ogonowe (1-12), 6 szerwonów, częściowe kości biodrowe, proksymalna część k. łonowej i kości kulszowe. Do tego gatunku może też należeć bardziej kompletny szkielet (BHI 1266) zawierający czaszkę, większość kręgów szyjnych (dźwigacz, obrotnik, 3-10), niekompletne kręgi grzbietowe (1-3), 10 żeber, gastralia oraz prawie kompletne kości kończyn i obręczy. Longrich (2008) przypisał też 3 pazury i niekompletny szkielet UCMP 154569.

Komentarz: nie ma pewności do do diagnostyczności szczątków. Jeśli jest ważny, to był to stosunkowo duży gatunek, osiągający ok. 5 m długości. Pazury były dość proste a kończyny przednie smukłe (cecha diagnostyczna Ornithomimus, lecz Longrich (2008) posługiwał się nazwą Struthiomimus sedens).

Nieważne gatunki

O. grandis

Opisany: Marsh, 1890

Status: ?nieważny (?nomen dubium)

Lokalizacja: USA - Montana (Eagle Sandstone)

Wiek: 83-76 Ma (wczesny kampan)

Materiał kopalny: holotyp to III kość śródstopia.

Komentarz: Holtz (2004) wylicza go jako nienazwanego tyranozauryda.

O. minutus

Opisany: Marsh, 1892

Lokalizacja: USA - Kolorado (formacja Laramie)

Wiek: 68-66 Ma (późny mastrycht

Materiał kopalny: holotyp to obecnie zagubione części kości śródstopia (II-IV ). Przypisany materiał (oznaczony USNM 2909) to dystalna połowa drugiej kości śródstopia i dwa dystalne paliczki.

Komentarz: kiedyś uważany za maleńki gatunek rodzaju Ornithomimus (mierzył ok. 30 cm i ważył mniej niż 1 kg a szacowana długość kości udowej to 6-9 cm). Później za dromeozauryda lub pterozaura. Obecnie przeważa pogląd, że to alwarezzauryd, prawdopodobnie blisko spokrewniony z należącym do Parvicursorinae Albertonykus.

O. tenuis

Opisany: Marsh, 1890

Lokalizacja: USA - Montana (formacja Judith River)

Wiek: 78-74 Ma (kampan)

Materiał kopalny: holotyp (USNM 5814) to dystalna część III kości śródstopia.

Komentarz: Gilmore (1920) stwierdził, że fragment kości przypomina bardziej tyranozaurydy a nie ornitomimidy. Russell (1972) uznał go za troodontyda, lecz nie napisał na jakiej podstawie. Zdaniem Mortimera (online) przypomina raczej tyranozaurydy. Być może to młody Gorgosaurus lub Daspletosaurus, które znane są z tej samej formacji.

Spis gatunków

Ważne i potencjalnie ważne

Ornithomimus	Marsh, 1890
?=Dromiceiomimus	Russell, 1972
O. velox	Marsh, 1890
O. edmontonicus	Sternberg, 1933	?=Dromiceiomimus brevitertius ?= Dromiceiomimus samueli
[=O. edmontonensis]	Sternberg, 1933	(inna pisowna)
?=Struthiomimus currelli	Parks, 1933
[=O. currellii]	(Parks, 1933) Russell i Chamney, 1967
?=Struthiomimus ingens	Parks, 1933
[=O. ingens]	(Parks, 1933) Russell i Chamney, 1967
O?. sedens	Marsh, 1892	nomen dubium?
=Struthiomimus sedens	(Marsh, 1892) Farlow, 2001

Gatunki przeniesione

O. affinis	Gilmore, 1920	=Dryosaurus affinis
O. altus	Lambe, 1902	=Struthiomimus altus
O. antiquus	(Leidy, 1865) Baird i Horner, 1979	=Coelosaurus antiquus
O. asiaticus	Gilmore, 1933	=Archaeornithomimus asiaticus
O. brevitertius	(Parks, 1926) Russell, 1930	=Dromiceiomimus brevitertius
O. bullatus	(Osmólska, Roniewicz i Barsbold, 1972) Paul, 1988	=Gallimimus bullatus
O. elegans	Parks, 1933	=Elmisaurus elegans
O. lonzeensis	(Dollo, 1903) Kuhn, 1965	=Megalosaurus lonzeensis
O. mirandus	(Leidy, 1868) Hay, 1930	=Aublysodon mirandus
O. samueli	(Parks, 1928) Russell, 1930	=Dromiceiomimus samueli

Gatunki nienależące zapewne do Ornithomimus

"O." grandis	Marsh, 1890
=Deinodon grandis	(Marsh, 1890) Osborn, 1916
=Aublysodon grandis	(Marsh, 1890) von Huene, 1932
"O." minutus	Marsh, 1892
=Dromaeosaurus minutus	? (Marsh, 1892)
=Troodon minutus	(Marsh, 1892) Olshevsky, 2000
"O." tenuis	Marsh, 1890	nomen dubium
=Struthiomimus tenuis	(Marsh, 1890) Osborn, 1916

Bibliografia

Holtz, T.R. (2004) "Tyrannosauroidea" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. "The Dinosauria" Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 111-136.

Longrich, N. (2008) "A new, large ornithomimid from the Cretaceous Dinosaur Park Formation of Alberta, Canada: Implications for the study of dissociated dinosaur remains" Palaeontology, 51(4), 983-997.

Longrich, N.R. & Currie, P.J. (2009) "Albertonykus borealis, a new alvarezsaur (Dinosauria: Theropoda) from the Early Maastrichtian of Alberta, Canada: Implications for the systematics and ecology of the Alvarezsauridae" Cretaceous Research, 30, 239-252.

Makovicky, P.J., Kobayashi, Y. & Currie, P.J. (2004) "Ornithomimosauria" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. "The Dinosauria" Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 137-150.

http://home.comcast.net/~eoraptor

http://en.wikipedia.org/wiki/Ornithomimus

Claessens, L., Loewen, M. & Lavender, Z. (2011) "A Reevaluation of the Genus Ornithomimus Based on New Preparation of the Holotype of O.velox and New Fossil Discoveries" SVP Program and Abstracts Book, 2011, 90.

Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford