Ornithomimus
| Autor: | Korekta: |
| Maciej Ziegler | Marcin Szermański, Adrian Tkocz, Krzysztof Lichota, |
| Ornithomimus (ornitomim) | |
|---|---|
| Długość: | do 5 m |
| Masa: | do 423 kg |
| Miejsce występowania: | USA i Kanada |
| Czas występowania | 68-66 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
Szkielet ?O. sedens (?BHI 1266) z Oxford University Museum of Natural History. | |
Wstęp
Ornithomimus jest jednym z szerzej znanych dinozaurów strusiopodobnych i jednym z ostatnich i najbardziej zaawansowanych przedstawicieli swojego rodu. Żył w zachodniej części Ameryki Północnej w późnej kredzie. Ogólną budową przypomina innych zaawansowanych przedstawicieli Ornithomimosauria. Jego nazwa znaczy "naśladujący ptaka". Po raz pierwszy opisany przed Marsha w 1890 roku, ornitomim dał nazwę rodzinie Ornithomimidae i grupie Ornithomimosauria.
Gatunki
Ważne i potencjalnie ważne gatunki
O. velox
Opisany: Marsh, 1890
Status: ważny
Lokalizacja: USA - Kolorado (formacja Denver), ?Wyoming (formacja Ferris?)
Wiek: 68-66 Ma (późny mastrycht)
Materiał kopalny: syntypy to niekompletna dolna część kończyny tylnej - poczynając od dołu piszczeli (YPM 542) oraz kości śródręcza i dłoni (YPM 548). Przypisany materiał to 2 pazury, paliczek, kręg ogonowy z formacji Denver oraz być może też m.in. paliczek i pazur z formacji Ferris. Z formacji Scollard w Albercie pochodzi okaz TMP 1993.104.1 (kości przednich kończyn i gastralia). M.in. z powodu uszkodzeń materiału kopalnego trudno go porównać z holotypem O. velox (Nottrodt, 2022). Wg Mortimera (online) bardziej przypomina on jednak Dromiceiomimus.
Komentarz: typowy gatunek rodzaju Ornithomimus. Śródstopie jest dość masywne. Okaz typowy jest mniejszy od holotypu O. edmontonicus o ok. 1/3. Epitet gatunkowy oznacza "szybki".
O. sedens
Opisany: Marsh, 1892
Status: ?nieważny (?nomen dubium)
Lokalizacja: USA - Wyoming (formacja Lance), ?Montana (formacja Hell Creek), ?Kanada - Saskatchewan (formacja Frenchman), Alberta (formacja Scollard)
Wiek: 68-66 Ma (późny mastrycht)
Materiał kopalny: holotyp (USNM 4736) to kręgi krzyżowe (3-6), ogonowe (1-12), 6 szerwonów, częściowe kości biodrowe, proksymalna część k. łonowej i kości kulszowe. Do tego gatunku może też należeć bardziej kompletny szkielet (BHI 1266) zawierający czaszkę, kręgi szyjne (dźwigacz, obrotnik, 3-10), niekompletne kręgi grzbietowe (1-3), 10 żeber, gastralia oraz prawie kompletne kości kończyn i obręczy. Do tego taksonu mogą też należeć inne szczątki, np. Longrich (2008) przypisał też 3 pazury i niekompletny szkielet UCMP 154569. W 2022 r. Nattrodt opisała jako Ornithomimus sp. fragmentaryczny szkielet (TMP 1998.026.1) zawierający kości tylnych kończyn i pojedynczy szewron z osadów formacji Scollard w Albercie. Jest on podobnej wielkości, co BHI 1266.
Komentarz: nie ma pewności do do diagnostyczności szczątków. Jeśli jest ważny, to był to stosunkowo duży gatunek, osiągający ok. 5 m długości. Pazury były dość proste a kończyny przednie smukłe.
Nieważne gatunki
O. edmontonicus
Problematyczny jest status tego najbardziej znanego gatunku Ornithomimus, z reguły uważanego w literaturze za drugi ważny gatunek omawianego rodzaju. Często uznaje się go nieprawidłowo za starszy synonim wcześniej nazwanych Struthiomimus brevitertius Parks, 1926 i Struthiomimus samueli Parks, 1928. Zob. Dromiceiomimus samueli.
O. grandis
Opisany: Marsh, 1890
Status: ?nieważny (?nomen dubium)
Lokalizacja: USA - Montana (Eagle Sandstone)
Wiek: 83-76 Ma (wczesny kampan)
Materiał kopalny: holotyp to III kość śródstopia.
Komentarz: Holtz (2004) wylicza go jako nienazwanego tyranozauryda.
O. minutus
Opisany: Marsh, 1892
Lokalizacja: USA - Kolorado (formacja Laramie)
Wiek: 68-66 Ma (późny mastrycht
Materiał kopalny: holotyp to obecnie zagubione części kości śródstopia (II-IV ). Przypisany materiał (oznaczony USNM 2909) to dystalna połowa drugiej kości śródstopia i dwa dystalne paliczki.
Komentarz: kiedyś uważany za maleńki gatunek rodzaju Ornithomimus (mierzył ok. 30 cm i ważył mniej niż 1 kg a szacowana długość kości udowej to 6-9 cm). Później za dromeozauryda lub pterozaura. Obecnie przeważa pogląd, że to alwarezzauryd, prawdopodobnie blisko spokrewniony z należącym do Parvicursorinae Albertonykus.
O. tenuis
Opisany: Marsh, 1890
Lokalizacja: USA - Montana (formacja Judith River)
Wiek: 78-74 Ma (kampan)
Materiał kopalny: holotyp (USNM 5814) to dystalna część III kości śródstopia.
Komentarz: Gilmore (1920) stwierdził, że fragment kości przypomina bardziej tyranozaurydy a nie ornitomimidy. Russell (1972) uznał go za troodontyda, lecz nie napisał na jakiej podstawie. Zdaniem Mortimera (online) przypomina raczej tyranozaurydy. Być może to młody Gorgosaurus lub Daspletosaurus, które znane są z tej samej formacji.
Spis gatunków
Ważne i potencjalnie ważne
| Ornithomimus | Marsh, 1890 | |
|---|---|---|
| O. velox | Marsh, 1890 | |
| ?O. sedens | Marsh, 1892 | nomen dubium? |
| =Struthiomimus sedens | (Marsh, 1892) Farlow, 2001 |
Gatunki przeniesione
| O. affinis | Gilmore, 1920 | =Dryosaurus affinis |
| O. altus | Lambe, 1902 | =Struthiomimus altus |
| O. antiquus | (Leidy, 1865) Baird i Horner, 1979 | =Coelosaurus antiquus |
| O. asiaticus | Gilmore, 1933 | =Archaeornithomimus asiaticus |
| O. brevitertius | (Parks, 1926) Russell, 1930 | =Dromiceiomimus brevitertius |
| O. bullatus | (Osmólska, Roniewicz i Barsbold, 1972) Paul, 1988 | =Gallimimus bullatus |
| O. currellii | (Parks, 1933) Russell i Chamney, 1967 | =Dromiceiomimus brevitertius |
| O. edmontonicus | Sternberg, 1933 | =Dromiceiomimus brevitertius |
| O. edmontonensis | Sternberg, 1933 | =Dromiceiomimus brevitertius |
| O. elegans | Parks, 1933 | =Elmisaurus elegans |
| O. ingens | (Parks, 1933) Russell i Chamney, 1967 | =Dromiceiomimus brevitertius |
| O. lonzeensis | (Dollo, 1903) Kuhn, 1965 | =Megalosaurus lonzeensis |
| O. mirandus | (Leidy, 1868) Hay, 1930 | =Aublysodon mirandus |
| O. samueli | (Parks, 1928) Russell, 1930 | =Dromiceiomimus samueli |
Gatunki nienależące zapewne do Ornithomimus
| "O." grandis | Marsh, 1890 | |
| =Deinodon grandis | (Marsh, 1890) Osborn, 1916 | |
| =Aublysodon grandis | (Marsh, 1890) von Huene, 1932 | |
| "O." minutus | Marsh, 1892 | |
|---|---|---|
| =Dromaeosaurus minutus | ? (Marsh, 1892) | |
| =Troodon minutus | (Marsh, 1892) Olshevsky, 2000 | |
| "O." tenuis | Marsh, 1890 | nomen dubium |
| =Struthiomimus tenuis | (Marsh, 1890) Osborn, 1916 |
Bibliografia
Bates, K.T., Manning, P.L., Hodgetts, D. & Sellers, W.I. (2009) "Estimating mass properties of dinosaurs using laser imaging and 3D computer modelling" PLoS ONE, 4 (2), e4532. doi:10.1371/journal.pone.0004532
Claessens, L., Loewen, M. & Lavender, Z. (2011) "A Reevaluation of the Genus Ornithomimus Based on New Preparation of the Holotype of O.velox and New Fossil Discoveries" SVP Program and Abstracts Book, 2011, 90
Holtz, T.R. (2004) "Tyrannosauroidea" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. "The Dinosauria" Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 111-136.
Longrich, N. (2008) "A new, large ornithomimid from the Cretaceous Dinosaur Park Formation of Alberta, Canada: Implications for the study of dissociated dinosaur remains" Palaeontology, 51(4), 983-997.
Longrich, N.R. & Currie, P.J. (2009) "Albertonykus borealis, a new alvarezsaur (Dinosauria: Theropoda) from the Early Maastrichtian of Alberta, Canada: Implications for the systematics and ecology of the Alvarezsauridae" Cretaceous Research, 30, 239-252.
Makovicky, P.J., Kobayashi, Y. & Currie, P.J. (2004) "Ornithomimosauria" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. "The Dinosauria" Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 137-150.
Mortimer, M (2019 online) [1].
Nottrodt, R.E. (2022). “First articulated ornithomimid specimens from the upper Maastrichtian Scollard Formation of Alberta, Canada.” Journal of Vertebrate Paleontology. DOI: 10.1080/02724634.2021.2019754.
Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford
