Therizinosauria
Hasło do aktualizacji
| Autor: | Korekta: |
| Dawid Mika, Maciej Ziegler | Tomasz Skawiński |
Nomenklatura
- Therizinosauria (Russel, 1997)
- > Alxasaurus elesitaiensis & Enigmosaurus mongoliensis & Erlikosaurus andrewsi & Nanshiungosaurus brevispinus & Segnosaurus galbinensis & Therizinosaurus cheloniformis ~ Ornithomimus velox v Troodon formosus v Oviraptor philoceratops (zmodyfikowano z Russell, 1997)
- Therizinosauroidea (Maleev, 1954 vide Russell i Dong, 1994)
- <Beipiaosaurus inexpectus & Therizinosaurus cheloniformis (zmodyfikowano z Clark, Maryańska i Barsbold, 2004)
- Pierwsza, często używana, definicja dla tej nazwy (Zhang, Xu, Zhao, Sereno, Kuang i Tan, 2001) jest równoznaczna z Therizinosauria.
- Therizinosauridae (Maleev, 1954)
- <Therizinosaurus cheloniformis & Segnosaurus galbinensis & Erlikosaurus andrewsi & Nanshiungosaurus brevispinus (zmodyfikowano z Zhang, Xu, Zhao, Sereno, Kuang i Tan, 2001)
- Pierwsza z opublikowanych definicji (Sereno, 1998: >Erlikosaurus ~Ornithomimus) powoduje, że terizinozaurydami są wg nowszych analiz wszystkie maniraptory. Druga, także Sereno (1999) jest równoznaczna z Therizinosauria.
Charakterystyka
"To notronych[1] [...]. Żaden inny stwór nie wygląda jak pół oskubany indyk o rozmiarach żyrafy, ale nawet dziwolągi mogą być niebezpieczne".
Wędrówki dinozaurów (When Dinosaurs Roamed America, odcinek drugi, epizod pierwszy)
- ↑ zmieniono z nieprawidłowego spolszczenia "notronyk" użytego w serialu.
Terizinozaury to grupa nietypowych i rzadkich celurozaurów, których nazwa oznacza "jaszczury z kosami". Odnosi się ona do ich dużych, kosopodobnych pazurów kończyn przednich i pochodzi od nazwy najbardziej znanego ich przedstawiciela - terizinozaura.
Badania filogenezy
Obecnie uważa się, że terizinozaury to grupa mocno wyspecjalizowanych celurozaurów należących do Maniraptora. Ich pokrewieństwo z innymi maniraptorami wciąż nie jest pewne, lecz na pewno mieszczą się poza Paraves.
Większość analiz (np. Hwang i in., 2004; Xu i in, 2009; Choiniere i in., 2010) wskazuje, że terizinozaury są taksonem siostrzanym Oviraptorosauria. Jednak analiza Sentera z 2007 r. i kolejne na niej oparte wskazują, że są one bazalne w stosunku do kladu Oviraptorosauria+Paraves, co było już wcześniej sugerowane przez analizę Novasa i Pola (2002). Kolejne analizy, niezależne od tej Sentera także wykazały później taki wynik (np. Turner i in., 2012; Choiniere i in., 2012). Najbardziej prymitywny znany terizinozaur - Falcarius - nie ma wielu cech, na podstawie których owiraptorozaury i terizinozaury uznaje się za krewnych, co świadczy o tym, że mogą wynikać one z niezwykłej, przynajmniej częściowo związanej z adaptacjami do podobnego trybu życia (np. diety) konwergencji. Wiele cech konwergentnych mają też alwarezzaurydy.
Dzieje poglądów na temat pozycji systematycznej terizinozaurów są równie ciekawe, jak one same. Terizinozaury były dawniej określane jako segnozaury. Termin ten ukuli Barsbold i Perle w 1980 r. Początkowo nie wliczany do segnozaurów Therizinosaurus okazał się być ich zaawansowanym przedstawicielem. Tak więc terizinozaury i segnozaury zostały synonimami. Ponieważ termin Therizinosauroidea jest starszy (Maleev, 1954), to on obowiązuje. Przez pewien czas paleontolodzy nie potrafili zaklasyfikować ich poprawnie z powodu dziwnej kombinacji cech prozauropodów (np. ogólny pokrój ciała), dinozaurów ptasiomiednicznych (np. charakterystyczny dziób służący do zrywania roślinności) i teropodów (między innymi pazury kończyn przednich, budowa dłoni). Gregory S. Paul uznał, że segnozaury są formą pośrednią między "prozauropodami" a dinozaurami ptasiomiednicznymi, a później zaklasyfikował je jako bliskich krewnych Ornithischia. Robert T. Bakker w 1986 r. dla segnozaurów, dinozaurów ptasiomiednicznych oraz zauropomorfów utworzył infrarząd, który nazwał Phytodinosauria ("roślinożerne dinozaury"). Bakker uznał ich za krewnych na podstawie zębów o łyżkokszałtnych koronach, odpowiednich do zrywania roślin. Wspomniany już Barsbold i Perle, tworząc takson Segnosauria, uznali go za osobny nadrząd teropodów. Dong Zhiming (1992) poszedł jeszcze dalej - utworzył osobny rząd Segnosaurischia w obrębie dinozaurów! Ponadto przez lata pojawiły się sugestie, jakoby terizinozaury były osobnym podrzędem dinozaurów gadziomiednicznych. Dopiero odkrycie Alxasaurus pozwoliło powiązać enigmatyczne dinozaury gadziomiedniczne ze sobą i z innymi teropodami, co potwierdziły późniejsze odkrycia i badania.
Filogeneza i budowa
Pierwsze terizinozaury
Najstarszym znanym terizinozaurem może okazać się wczesnojurajski Eshanosaurus (zob. opis).
Teropody będące z pewnością terizinozaurami pochodzą z wczesnej kredy. Falcarius ma sporo cech prymitywnych i w jednej z analiz kladystycznych (Li i in. = Makovicky i in., 2010; a także jej modyfikacjach, np. Zanno i Makovicky, 2011) okazał się być bazalnym maniraptorem. Na taki niecodzienny wynik wpłynęło zapewne skupienie badania na niemaniraptorowych celurozaurach i włączenie tylko trzech innych terizinozaurów: Segnosaurus i tworzących klad Erlikosaurus i Alxasaurus (zabrakło np. kluczowego Beipiaosaurus). Nieco starszym od Falcarius terizinozaurem może okazać się afrykański Inosaurus (berrias-barrem, 146-125 Ma) znany z fragmentarycznych skamielin, tymczasowo uznanych przez Mortimera (online [6]) za terizinozauroida. Kolejnym wczesnym terizinozaurem jest nieopisany nowy takson z formacji Yixian (równowiekowy Beipiaosaurus), bardziej zaawansowany od Falcarius a mniej od Beipiaosaurus. Jego czaszka jest bardziej zaawansowana w budowie niż pozostała część ciała a uzębienie jest unikalne wśród terizinozaurów i przypomina ornitopody i ceratopsy (Kobayashi i in., 2012)/.
Budowa
Już wczesne terizinozaury miały drobne i gęsto upakowane zęby w kształcie liści. Podobnie jak najbardziej bazalne owiraptorozaury (Incisivosaurus), miały z przodu szczęk długie, stożkowate i gładkie zęby, które u późniejszych form zostały utracone - zapewne zastąpił je rogowy dziób; pozostałości dzioba odnaleziono u nienazwanego terizinozaura z wczesnej kredy Chin (Kobayashi i in., 2012). Dużo modyfikacji przejawia też budowa kręgosłupa. Podstawa czaszki i kręgi szyjne były spneumatyzowae. Łuki kręgowe na kręgach szyjnych były bardzo wydłużone i rozszerzone na boki a wyrostki kolczyste - zredukowane. Płaskie łuki kręgowe kręgów grzbietowych miały bardzo złożoną strukturę laminarną. Kończyny przednie były długie i mocne. Kończyły się one trzema dużymi, zagiętymi pazurami. Mogły one służyć do obrony przed drapieżnikami, podgarniania gałęzi w czasie żerowania bądź zagarniania liści do pyska. Kość księżycowata została rozdzielona na dwie dystalne kości nadgarstka. Skrzydło przedpanewkowe kości biodrowej jest głębokie a zapanewkowe - grzbietowowentralnie zredukowane. Podstawa wyrostka wstępującego kości skokowej jest medialnie wstawiona a stopa dość masywna i zwarta.
Bardziej zaawansowane terizinozaury należą do:
Therizinosauroidea
Do tej grupy zalicza się niemal wszystkie terizinozaury - oprócz Falcarius i Eshanosaurus. Postępowała u nich specjalizacja czaszki - korony zębów stały się w miarę symetryczne, a żuchwa pochyliła się do dołu i miała boczną półkę. Długość kręgów ogonowych się zmniejszyła. U bejpiaozaura końcowe kręgi ogonowe tworzyły strukturę podobną do pygostylu (zob. Pióra i pygostyl maniraptorów). Skróciły się kości podudzia. Wiele zmian zaszło w miednicy: nastąpiło rozszerzenie przedpanewkowej części kości biodrowej i skrócenie jej zapanewkowej części. Szypuły łonowe i kulszowe kości biodrowej były prawie równe, kość biodrowa była wydłużona z dystalnym "butem" a trzonek kulszowy miał boczny grzbiet. Terizinozauroidy w wielu aspektach bardziej przypominały niezauropodowe zauropodomorfy (tzw. prozauropody) niż teropody.
Bardziej zaawansowane od Beipiaosaurus terizinozauroidy cechuje zmiana wielu proporcji budowy: zmniejszenie czaszki, wydłużanie się kręgów szyjnych i ewentualnie zwiększanie ich liczby, wydłużenie wyrostków kolczystych kręgów grzbietowych, skrócenie ogona, zmniejszanie stosunku długości kości ramieniowej do udowej (u falkariusa wynosi on 75%, a u notronycha i neimongozaura 60%), powiększanie pazurów na dłoniach oraz skracanie śródstopia i podudzia. Kończyny tylne były przez to stosunkowo krótkie. Na ich podstawie sądzi się, że terizinozaury poruszały się raczej w wolnym tempie, a zagrożone nie uciekały, lecz broniły się ostrymi pazurami kończyn przednich. Były lepiej przystosowane do roślinożerności - ich zęby stały bardziej symetryczne. Charakterystyczna dla maniraptorów kość półksiężycowata została utracona. Tułów był dość pękaty.
Prócz form bazalnych, należy do nich też takson:
Therizinosauridae
Zasięg tego kladu jest, w zależności od rozpatrywanej analizy, w dużej mierze zmienny - oprócz kilku rodzajów zawsze do niego zaliczanych jest też drugie tyle, które mogą do niego należeć. Wynika to w dużej części z niekompletności materiału kopalnego zaawansowanych terizinozauroidów. Analiza Choiniere i in. (2012) wykazała natomiast, że rodzaje uważane przeważnie za bardziej bazalne (Alxasaurus i Beipiaosaurus) należą do dwóch linii terizinozaurydów a jedynie Falcarius nie należy do Therizinosauridae.
Trudno wskazać synapomorfie Therizinosauridae, wśród których mogą znaleźć się m.in. cechy podstawy czaszki (skrócenie i zwiększanie jej pneumatyzacji, zamknięcie wgłębienia trzonu kości klinowej), kolejne przystosowania do roślinożerności (szeroka, wypukła z tyłu szczęka dolna, która ma w kształt litery U u spojenia żuchwy i zmniejszenie liczby jej zębów, zwiększenie zębów), cechy krzyża i miednicy (m. in. zwiększona liczba kręgów i zrośnięcie wyrostków kolczystych; charakterystyczna, szeroka kość łonowa zrośnięta z kulszową - kości miednicy podpierały wielki brzuch) oraz kończyn przednich (m. in. boczna reorientacja panewki, coraz masywniejsza kość ramienna, wydłużanie i spłaszczanie pazurów) i tylnych (m. in. funkcjonalnie czteropalczasta stopa - w wyniku przesunięcia się czwartego palca stopy do przodu) (za Zanno, 2010B).
Kierunki ewolucji
W ewolucji terizinozaurów widać następujące trendy: powiększanie rozmiarów, upodobnianie się miednicy do ptasiej (u wielu jest ona nawet bardziej "ptasia" niż u dromeozaurydów i owiraptorozaurów) i jej rozrost, powiększanie się brzucha i utrata zdolności do biegu. Nastąpiła też pionizacja postawy - bardziej zaawansowane terizinozaury, w przeciwieństwie do większości teropodów, poruszały się w półwyprostowanej postawie. Dawniej były one uważane za zwierzęta czworonożne (przez analogię do "prozauropodów"), choć dzisiaj wiemy, że poruszały się na dwóch kończynach. Chód czworonożny z ptakopodobnymi nadgarstkami tych zwierząt byłby niemożliwy.
Dieta
Terizinozaury uważa się za roślinożerców. Najważniejsze dowody to:
- mała czaszka i wydłużona szyja
- niewielki dziób, przydatny w czasie zbierania roślinności,
- małe, gęsto upakowane, liściokszałtne zęby, podobne do tych spotykanych u stegozaurów i innych gadów roślinożernych, w tym jaszczurek,
- wolne tempo wymiany zębów,
- budowa znamionująca obecność mięsistych policzków,
- niskie położenie stawu szczękowego,
- zagięta do dołu na przedzie i wypukła z tyłu szczęka dolna,
- duża jama brzuszna, co świadczy o istnieniu rozbudowanego układu trawiennego, typowego dla roślinożerców,
- dość słabe szczęki (Lautenschlager, 2013),
- być może o roślinożerności świadczy też stosunkowo dobry słuch i węch a słaby wzrok Erlikosaurus (Lautenschlager i in., 2011/niepublikowane).
Szczęki zapewne nie służyły do rozdrabniania pokarmu, nadawały się do zrywania roślin o średnicy 4-8 mm. Wąski pysk sugeruje, że terizinozaury były raczej wybiórcze (Lautenschlager, 2013).
Najbardziej bazalne, nieodkryte jeszcze terizinozaury mogły być wszystkożercami lub nawet mięsożercami, lecz już u Falcarius zęby wykazywały przystosowanie do roślinożerności. Szczęki Falcarius były mocniejsze niż u Erlikosaurus, co sugeruje, że w toku ewolucji stawały się słabsze (Lautenschlager, 2013).
U ‘’Erlikosaurus’’ i prawdopodobnie ‘’Falcarius’’ węch był stosunkowo dobrze rozwinięty. Lautenschlager i in. (2012) przypuszczają, że może być to spuścizna po drapieżnych przodkach lub przystosowanie do rozpoznawania, które rośliny są jadalne (na kredę przypada rozwój roślin kwiatowych, które często cechują się intensywnym zapachem). Słuch terizinozaurów także był dobrze rozwinięty, porównywalnie z tyranozauroidami i lepiej niż u Ornithischia i Sauropoda. Wzrok był słabszy niż u innych teropodów a oczy były przystosowane raczej do widzenia w dzień (Lautenschlager i in., 2012).
Być może Segnosaurus był rybożerny - dowody to wyjątkowo silnie zagięty w dół (tak jak u Masiakasaurus) przód żuchwy, stosunkowo duże, jedynie lekko zagięte do tyłu zęby oraz dziwne odciski czteropalczastej stopy (typowej dla terizinozauroidów) wyposażonej w błonę pławną znalezione w pobliżu szczątków tego dinozaura. Inną rozpatrywaną hipotezą była owadożerność.
Rozmnażanie
W datowanych na santon-kampan (późna kreda, 85-75 Ma) osadach chińskiej formacji Nanchao odkryto kilka jaj terizinozaurów. Siedem z nich znajduje się w jednym gnieździe, a pięć z nich jest wypreparowanych, z czego w trzech odkryto embriony. Są one w różnym wieku: najmłodsze zachowane odpowiadają embrionom aligatorów w 45 dniu rozwoju embrionalnego, a najstarsze 64. Nie ma pewności, do jakiego terizinozaura jaja należą, lecz najprawdopodobniej złożył je neimongozaur (~2,3 m długości) lub erlianzaur (~2,5 m długości). Różnica rozmiarów między tymi dinozaurami jest niewielka, dzięki czemu można było z niewielkim marginesem błędu oszacować ich wielkość w stosunku do wielkości osobnika dorosłego. Jaja o długości 9 cm i średnicy 7 cm są w stosunku do wielkości osobnika dorosłego nieznacznie mniejsze niż u Troodon i znacznie mniejsze niż u owiraptorozaurów. Dzięki porównaniom z aligatorami ustalono, że zarodki umarły podczas końcowej fazy rozwoju embrionalnego, a czas inkubacji wynosił 45-90 dni.
Pióra
U jednego z terizinozaurów - bejpiaozaura - stwierdzono obecność piór. Jednak nieznalezienie ich u innych przedstawicieli tej grupy oczywiście nie świadczy, że ich nie posiadały (co jest bardzo mało prawdopodobne) - zachowanie się odcisków piór w zapisie kopalnym należy do absolutnej rzadkości. Większość piór tego zwierzęcia było prawdopodobnie włosopodobnymi, rozgałęzionymi na końcach piórami o długości 5-7 cm. Natomiast na głowie, szyi i ogonie znajdują się na dłuższe (12-13 cm), pojedyncze pióra, które przypominały kolce i mogły nawet pełnić funkcję obronną. Długie pióra bejpiaozaura są nierozgałęzione i prawdopodobnie reprezentują drugi etap rozwoju piór. Morfotyp ten został nazwany "wydłużonymi szerokimi włóknistymi piórami" (ang. elongated broad filamentous feathers - w skrócie EBFFs). Później podobne pióra odnaleziono u innych dużych celurozaurów: prawdopodobnie tyranozauroidów i kompsognatydów.
Wymiary
>2 m (Beipiaosaurus), ?2,3 m (Neimongosaurus) <<< 8-12 m (Therizinosaurus)
Większość terizinozaurów była małymi bądź średniej wielkości teropodami, lecz jak na celurozaury, były bardzo duże; średnia masa to ok. 1,5 t (Zanno i Makovicky, 2013). Największe były najpóźniejsze formy, choć już we wczesnej kredzie (późny barrem-środkowy apt, 128-115 Ma) żyły formy z dwukrotnie większymi od Beipiaosaurus i Alxasaurus pazurami, więc zapewne dwukrotnie większe (Averianov i in., 2003). Duży był także Suzhousaurus (?apt-alb, ~115-110 Ma). Powiększenie się rozmiarów terizinozaurów być może wynikało z konieczności wytworzenia większego układu trawiennego, potrzebnego do efektownego trawienia roślinności.
Kiedy
~130 (~160?, ~200?) -> ~70 Ma
najstarsze:
- ?Eshanosaurus 200-190 Ma
- Falcarius 130-128 (?124-?122) Ma
- Beipiaosaurus 125-122 (?136-?118) Ma
- (?)Martharaptor ok. 124 Ma
najmłodsze:
- Nanshiungosaurus, Therizinosaurus 72-68 Ma
Na wczesnojurajską genezę terizinozaurów wskazuje wiek Eshanosaurus.
Poza nim, najstarsze terizinozaury znane są od wczesnej kredy. Jeśli jednak - zgodnie z najnowszymi badaniami - są grupą bazalnych maniraptorów, to musiały istnieć już na początku późnej jury.
Najstarszym pewnym przedstawicielem Therizinosauroidea jest chiński Beipiaosaurus (zbliżony wiekiem, nieco bardziej zaawansowany jest Martharaptor, który wg Cau, online [7] jest bazalnym przedstawicielem Paraves), terizinozaurydem - Nothronychus graffami (wczesny turon, 94-92 Ma), a mniej pewnym terizinozaurydem jest Suzhousaurus (apt-?alb, ~115-110 Ma).
Nie wiemy, czy przeżyły one do końca późnej kredy - ostatnie opisane i niefragmentaryczne szczątki znane są z wczesnego mastrychtu (Therizinosaurus), a kręg szyjny z Kanady (Ryan i Russell, 2001) i kość skokowa z USA (Russell, 1984) pochodzą z późnego mastrychtu (69-65 Ma) - jednak identyfikacja niektórych z tych szczątków stoi pod znakiem zapytania.
Gdzie
Laurazja (Ameryka Płn., Azja), ?Afryka
Terizinozaury są znane wyłącznie z Laurazji - poza skrajnie niepewnymi i wyjątkowo fragmentarycznymi skamielinami z innych kontynentów. Z całą pewnością żyły w Ameryce Północnej i Azji, a wątpliwe formy znane są także z Afryki (pazury ze wczesnej kredy Nigru i RPA). Czteropalczaste tropy pochodzące z mastrychtu (71-65 Ma) Polski nieoficjalnie zaliczone do ichnorodzaju Macropodosaurus (Gierliński, 2008) są prawdopodobne tropami terizinozaura. Podobne, zaliczone do ichnorodzaju Saurexallopus, odnaleziono w równych wiekiem osadach Ameryki Płn.: Alaski i Wyoming (te drugie sprzed 70-68 Ma). Najwięcej terizinozaurów odnaleziono w Azji.
Obecność w Ameryce Północnej i Azji terizinozaurów w barremie-apcie (130-122 Ma) wskazuje na wędrówki międzykontynentalne. Doszło do nich najpóźniej w środkowych barremie. Dowody kopalne wskazują na to, że od berriasu do walanżynu (145-136 Ma) lub w późnym walanżynie-wczesnym hoterywie (138-132 Ma) migracje terizinozaurów byłyby niemożliwe ze względu na izolację, z przerwą na walanżyn-barrem (135-125 Ma), kiedy to utworzył się pomost między Europą a Ameryką. Ogólnie północnoamerykańska fauna dinozaurów z barremu jest bardzo podobna do europejskiej z tego samego piętra. Ponadto obecność turońskiego (94-89 Ma), zaawansowanego Nothronuchus na terenach Ameryki Północnej sugeruje kolonizację tego kontynentu przez terizinozaurydy na przełomie wczesnej i późnej kredy. Żyły w Azji przynajmniej do wczesnego mastrychtu (~70 Ma). Odnalezione szczątki północnoamerykańskie późniejsze niż turon (~90 Ma) są fragmentaryczne a ich identyfikacja przynajmniej niektórych z nich jest poddawana w wątpliwość.
Kladogramy
Zob. artykuł o Coelurosauria - Kladogramy
- Senter, 2007.
- Zanno i in., 2009.
- Makovicky i in., 2010 / Li i in., 2010.
- Zheng i in., 2010.
- Hu i in., 2009.
- Senter, 2010.
- Choiniere i in., 2010A.
- Zanno i Makovicky, 2011A.
- Agnolin i Novas, 2011.
- Xu i in., 2011B.
- Lee i Worthy, 2011.
- Xu i in, 2009 (II).
- Choiniere i in., 2010B.
- Choiniere i in., 2012.
Kladogramy z Li i in., 2008; Clark i in., 2004; Zanno, 2006
A - z Li i in., 2008 (na podstawie kolejno Li i in., 2007 z uzupełnionym Suzhousaurus - na podstawie Clark i in., 2004 z dodanymi Falcarius, Suzhousaurus i Erliansaurus i usuniętym Eshanosaurus),
B - z Clark i in., 2004 - ścisły konsensus (zmodyfikowany z Xu i in., 1999 - z nowymi taksonami i rewizją cech),
C - z Clark i in., 2004 - konsensus Adamsa,
D - z Zanno, 2006 (tylko cechy kończyn przednich i obręczy barkowej).
Senter i in., 2012B
Skalibrowany stratygraficznie kladogram z Senter i in., 2012 (na podstawie Senter i in., 2012A z dodanym Martharaptor i zmianą jednej cechy).
Bibliografia
Publikacje naukowe:
Agnolin, F.L., Ezcurra, M.D., Pais, D.F. & Salisbury, S.W. (2010) "A reappraisal of the Cretaceous non-avian dinosaur faunas from Australia and New Zealand: evidence for their Gondwanan affinities" Journal of Systematic Palaeontology 8, 257-300.
Averianov, A., Starkov, A. & Skutschas, P. (2003) "Dinosaurs from the Early Cretaceous Murtoi Formation in Buryatia, Eastern Russia" Journal of Vertebrate Paleontology, 23(3), 586-594.
Barrett, P.M. (2009) "The affinities of the enigmatic dinosaur Eshanosaurus deguchiianus from the Early Jurassic of Yunnan Province, People's Republic of China" Palaeontology, 52, 681-688.
Clark, J.M., Maryańska, T. & Barsbold, R. (2004) "Therizinosauroidea" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. "The Dinosauria" Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 151-164.
Choiniere, J.N., Clark, J.M., Forster, C.A. & Xu, X. (2010) "A basal coelurosaur (Dinosauria: Theropoda) from the Late Jurassic (Oxfordian) of the Shishugou Formation in Wucaiwan, People's Republic of China" Journal of Vertebrate Paleontology, 30(6), 1773-1796. doi:10.1080/02724634.2010.520779
Choiniere, J.N., Forster, C.A. & de Klerk, W.J. (2012) "New information on Nqwebasaurus thwazi, a coelurosaurian theropod from the Early Cretaceous (Hauteriverian?) Kirkwood Formation in South Africa" Journal of African Earth Sciences, 71-72, 1-17. doi:10.1016/j.jafrearsci.2012.05.005
Fiorillo, A.R. & Adams, T.L. (2012) "A therizinosaur track from the Lower Cantwell Formation (Upper Cretaceous) of Denali National Park, Alaska" PALAIOS, 27(6), 395-400. doi:10.2110/palo.2011.p11-083r
Gierliński, G. & Niedźwiedzki, G. (2005) "New saurischian dinosaur footprints from the Lower Jurassic of Poland" Geological Quarterly, 49, 99-104.
Kundrat, M., Cruickshank, A.R.I., Manning, T.W. & Nudds, J. (2008) "Embryos of therizinosauroid theropods from the Upper Cretaceous of China: diagnosis and analysis of ossification patterns" Acta Zoologica, 89, 231-251.
Lautenschlager, S. (2013) "Cranial myology and bite force performance of Erlikosaurus andrewsi: a novel approach for digital muscle reconstructions" Journal of Anatomy., 222(2), 260-272. doi:10.1111/joa.12000
Lautenschlager, S., Rayfield, E.J., Perle, A., Zanno, L.E. & Witmer, L.M. (2012) "The Endocranial Anatomy of Therizinosauria and Its Implications for Sensory and Cognitive Function" PLoS ONE 7(12), e52289. doi:10.1371/journal.pone.0052289
Li, D., Peng, C., You, H., Lamanna, M.C., Harris, J.D., Lacovara, K.J. & Zhang, J. (2007) "A large therizinosauroid (Dinosauria: Theropoda) from the Early Cretaceous of northwestern China" Acta Geologica Sinica (English edition) 81, 539-549.
Li, D., You, H. & Zhang, J. (2008) "A new specimen of Suzhousaurus megatherioides (Dinosauria: Therizinosauroidea) from the Early Cretaceous of northwestern China" Canadian Journal of Earth Sciences, 45, 769-779.
Novas, F.E. & Pol, D. (2002) "Alvarezsaurid relationships reconsidered" [w:] Chiappe, L.M. & Witmer, L.M. (ed) "Mesozoic Birds. Above the Heads of Dinosaurs" University of California Press, Berkeley, 121-125.
Paul, G. S. (1984) "The Segnosaurian Dinosaurs: Relics of the Prosauropod-Ornithischian Transition?" Journal of Vertebrate Paleontology, 4, 507-515.
Russell, D.A & Dong, Z. (1994) "The affinities of a new theropod from the Alxa Desert, Inner Mongolia, People’s Republic of China" Canadian Journal of Earth Sciences, 30, 2107-2127.
Senter, P. (2007) "A new look at the phylogeny of Coelurosauria (Dinosauria: Theropoda)" Journal of Systematic Palaeontology, 5, 429-463.
Senter, P., Kirkland, J.I., DeBlieux, D.D., Madsen, S. & Toth, N. (2012A) "New Dromaeosaurids (Dinosauria: Theropoda) from the Lower Cretaceous of Utah, and the Evolution of the Dromaeosaurid Tail" PLoS ONE, 7(5), e36790. doi:10.1371/journal.pone.0036790
Senter, P., Kirkland, J.I. & DeBlieux, D.D. (2012B) "Martharaptor greenriverensis, a New Theropod Dinosaur from the Lower Cretaceous of Utah" PLoS ONE, 7(8), e43911. doi:10.1371/journal.pone.0043911
Turner, A.H., Makovicky, P.J. & Norell, M.A. (2012) "A review of dromaeosaurid systematics and paravian phylogeny" Bulletin of the American Museum of Natural History, 371, 1-206. doi:10.1206/748.1
Xu, X., Tang, Z.-L. & Wang, X.-L. (1999) "A therizinosauroid dinosaur with integumentary structures from China" Nature, 399, 350-354.
Xu, X., Zheng, X. & You, H. (2010) "Exceptional dinosaur fossils show ontogenetic development of early feathers" Nature, 464, 1338-1341.
Zanno, L.E., Gillette, D.D., Albright, L.B. & Titus, A.L. (2009) "A new North American therizinosaurid and the role of herbivory in 'predatory' dinosaur evolution" Proceedings of the Royal Society B, 276, 3505-3511.
Zanno, L.E. (2010A) "Osteology of Falcarius utahensis (Dinosauria: Theropoda): characterizing the anatomy of basal therizionsaurs" Zoological Journal of the Linnean Society, 158, 196-230.
Zanno, L.E. (2010B) "A taxonomic and phylogenetic re-evaluation of Therizinosauria (Dinosauria: Maniraptora)" Journal of Systematic Palaeontology, 8(4), 503-543. doi:10.1080/14772019.2010.488045
Zanno, L.E. & Makovicky, P.J. (2011) "On the earliest record of Cretaceous tyrannosauroids in western North America: implications for an Early Cretaceous Laurasian interchange event" Historical Biology, 108(1), 232-237. doi: 10.1080/08912963.2010.543952
Zanno, L.E. & Makovicky, P.J. (2013) "No evidence for directional evolution of body mass in herbivorous theropod dinosaurs" Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. doi:10.1098/rspb.2012.2526
Inne:
Kobayashi, Y., Lu, J., Pu, H., Xu, L. & Wu, Y. (2012) "Ornithischian-like dental arrangement in a basal therizinosaur dinosaur from Northeastern China" Society of Vertebrate Paleontology, 72nd Annual Meeting, Program and Abstracts Book, s. 122 [abstrakt]
Lautenschlager, S., Rayfield, E., Witmer, L. & Altangerel, P. (2011) "The endocranial anatomy of the Mongolian therizinosauroid dinosaur Erlikosaurus andrewsi as revealed by 3D visualisation" SVP 2011 Program and Abstracts Book, 141 [abstrakt]
Mori, H. & Britt, B. (2010) "Preliminary detrital zircon ages for three stratigraphic units of the Cedar Mountain Formation and statistical analyses of its faunas" Society of Vertebrate Paleontology Seventienth Anniversary Meeting Program and Abstracts Book, 137A [abstrakt]
Dowiedz się więcej
- o bazalnych terizinozaurach:
- bazalnych terizinozauroidach:
- ??Enigmosaurus, ??Erliansaurus, Erlikosaurus, Nanshiungosaurus, ?Neimongosaurus, ?Nothronychus, Segnosaurus, ??Suzhousaurus, Therizinosaurus
- ↑ niepewność wynika z nieprawdopodobnego wieku, nie z budowy okazu
Zob. też artykuły o Coelurosauria i Oviraptorosauria
