Telmatosaurus

Do poszerzenia o Augustin i in., 2022; ewentualnie sprawdzenia.

Autor:

Adrian Sztuba

---

Telmatosaurus (telmatozaur)
Długość	ok. 5 m
Masa	ok. 0,5 t
Dieta	roślinożerny
Miejsce	Rumunia, Basen Hateg (formacje Sînpetru i Densuş-Ciula)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 72-66 Ma późna kreda (mastrycht)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Ornithopoda Iguanodontia Hadrosauriformes Hadrosauroidea Hadrosauromorpha Hadrosauridae ?
Rekonstrukcja Telmatosaurus. Autor: "Debivort". [4]
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":4,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EHa\u021beg, Rumunia\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"Ha\u021beg, Rumunia\n","link":"","lat":45.609724999999997407940099947154521942138671875,"lon":22.94869860000000016952981241047382354736328125,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Telmatosaurus transylvanicus to jeden z niewielu znanych dinozaurów kaczodziobych znalezionych na kontynencie europejskim. Jego rozmiary nie były zbyt duże w stosunku do innych znanych nam przedstawicieli tego kladu, którzy występowali w Ameryce Północnej czy Azji. Mogło mieć to związek ze środowiskiem, w którym żył - był to gatunek występujący na wyspie.

Etymologia

Nazwa Telmatosaurus znaczy "jaszczur z bagien". Epitet gatunkowy zaś pochodzi od miejsca odkrycia skamieniałości - Transylwanii.

Materiał kopalny

Lektotyp - okaz BMNH R3386. Autor: Franz Nopcsa [1].

Telmatosaurus jest najlepiej zbadanym dinozaurem z Transylwanii. Znaleziono liczne izolowane kości osobników w różnym wieku (od embrionów do osobników dorosłych), a także jaja. Lektotypem jest okaz BMNH R3386 - kompletna, lecz zgnieciona czaszka dorosłego osobnika.

Historia i taksonomia

Telmatosaurus był pierwszym nazwanym rodzajem dinozaura z obrębu już nieistniejącej wyspy Hateg. Holotyp - kompletną czaszkę - odnalazła w 1985 roku Ilona Nopcsa. Kilka lat później, w 1899 roku, jej brat - Franz Nopcsa - nazwał tego dinozaura "Limnosaurus" transsylvanicus. Jednak ta nazwa była już zajęta - Marsh w 1871 roku nazwał tak rodzaj krokodyla. Tak więc nazwa "Limnosaurus" transsylvanicus stała się nomen occupatum i została zmieniona przez Nopcsa w 1903 roku na Telmatosaurus transsylvanicus. W 1910 roku nazwa "Limnosaurus" transsylvanicus została ponownie zmieniona, tym razem przez Browna (Brown, 1910), który nie wiedział, że Nopcsa już wcześniej dokonał odpowiedniej korekty. Tak więc nowa nazwa - Hecatasaurus - stała się młodszym synonimem Telmatosaurus.

Oprócz T. transsylvanicus do tego rodzaju zaliczano także gatunki, które obecnie zalicza się do innych rodzajów. Są to:

• Telmatosaurus dolloi (obecnie Orthomerus dolloi)

• Telmatosaurus cantabrigiensis (obecnie Trachodon cantabrigiensis)

Budowa i paleobiologia

Budowa ogólnie

Był to średniej wielkości roślinożerca, który wyglądem zewnętrznym nie odbiegał od innych bazalnych hadrozauromorfów. Czaszka Telmatosaurus była długa w porównaniu do jej wysokości - miała 44 cm długości i 21,5 cm wysokości. Proporcje czaszki były więc podobne do Camptosaurus czy Ouranosaurus, za to różniły się od proporcji czaszek wielu Hadrosauridae. Kość przedszczękowa była pozbawiona zębów, a zęby kości szczękowej i kości zębowej tworzyły baterie zębowe.

Karłowatość

Telmatosaurus miał ok. 5 metrów długości i ważył zaledwie ok. 0,5 tony. Był więc dużo mniejszy, niż jego krewni spoza Europy. Największe znalezione okazy Telmatosaurus były osobnikami dorosłymi, na co wskazuje zrośnięcie się szwów puszki mózgowej i kręgów (Weishampel i in., 1991). Dodatkowo potwierdziły to badania histologiczne kości (Csiki i in., 2009). U najstarszych osobników na powierzchni kości nie było otwartych kanałów naczyniowych, co jednoznacznie wskazuje na zatrzymanie wzrostu. Widoczne jest także 8 linii wzrostu - wystarczająco dużo, by był to osobnik dorosły.

Skąd taki niewielki rozmiar u tego dinozaura? Podobnie jest także i u innych dinozaurów roślinożernych z Hateg. Mogło to być spowodowane karłowatością wyspową - Telmatosaurus żył na niewielkiej wyspie, na której było mało pokarmu. Duże zwierzęta potrzebujące pożywienia musiały się dostosować poprzez zmniejszenie rozmiarów ciała.

Jaja

Skamieniałe jaja należące najpewniej do Telmatosaurus. Autor: N.Cayla[2].

W pobliżu wsi Tuştea niedaleko Hateg, znaleziono ponad 100 jaj dinozaurów nazywanych Megaloolithus siruguei. Są to sferyczne jaja o średnicy do 16 cm. Początkowo uznano je za jaja zauropodów, więc przypisano je do wówczas jedynego znanego zauropoda z tych okolic - Magyarosaurus (później opisano innego - Paludititan). Jednak w pobliżu znaleziono liczne szkielety embrionów oraz piskląt Telmatosaurus, co wskazuje, że były to jaja właśnie tego dinozaura.

Ontogeneza

Odkrycie młodych telmatozaurów w pobliżu Tuştea pozwala także na badanie ontogenezy tego dinozaura. Tego typu badania zostały opublikowane w 2006 roku (Grigorescu i Csiki-Sava, 2006). Niestety w tym badaniu było stosunkowo mało osobników, dodatkowo brakuje osobników o pośrednim wieku. Przez to w przyszłych badaniach z większą ilością okazów wyniki mogą być inne.

Najbardziej zauważalne zmiany związane z ontogenezą są widoczne przy kości ramiennej (wzmocnienie grzebienia kości ramiennej) i kości piszczelowej (rozwój większego grzebienia).

Zmiany zapewne występowały także w proporcjach długości kości. U młodych telmatozaurów kość piszczelowa, tak jak u dorosłych hadrozaurydów, jest krótsza niż kość udowa - stosunek kości piszczelowej do kości udowej wynosił ok. 0,95. Ten stosunek był nieco wyższy niż dla większość hadrozaurydów. Był jednak porównywalny z tym u młodych okazów Hypacrosaurus, możliwe jest więc, że podczas ontogenezy stosunek zmniejszył się (przez względne wydłużenie kości udowej, podobnie jak miało to miejsce u Tenontosaurus) tak, że u dorosłych stał się porównywalny ze znanymi u hadrozaurydów. W niektórych aspektach, jak stosunek kości łokciowej do kości ramiennej, telmatozaur zdaje się bardziej przypominać bazalne iguanodonty, niż hadrozaurydy. U młodych telmatozaurów stosunek kości łokciowej do kości ramiennej wynosił ok. 0,96, za to u hadrozaurydów kość łokciowa była dłuższa niż kość ramienna. Tak więc stosunek tych kości u telmatozaura bardziej przypominał ten u bazalnych iguanodontów, niż u hadrozaurydów. Nie jest jednak znany stosunek kości łokciowej do kości ramiennej u dorosłych telmatozaurów, więc jest możliwe, że proporcje tych kości zmieniały się wraz z wiekiem.

Najprawdopodobniej młode osobniki tuż po wykluciu szybko rosły, ponieważ w tych samych nagromadzeniach kości obecne są osobniki o różnych stadiach wzrostu.

Paleopatologie

Rekonstrukcja młodocianego Telmatosaurus z nowotworem. Źródło: Dumbravă i in., 2016 [3].

U młodocianego okazu LPB (FGGUB) R.1305, w skład którego wchodzi dość kompletna żuchwa z zębami, widoczne są objawy choroby. Na lewej kości zębowej widoczne jest niewielkie wybrzuszenie. Występuje ono tylko z jednej strony, uznano więc, że być może był to objaw nowotworu. Dzięki skanowaniu komputerowemu okazało się, że to najpewniej nowotwór o nazwie szkliwiak (ameloblastoma).

U dzisiejszych zwierząt szkliwiak nie jest śmiertelną chorobą, więc raczej nie był on bezpośrednią przyczyną śmierci tego dinozaura. Za to dzisiejsze drapieżniki często wolą atakować osobniki z deformacjami ciała. Podobnie mogło być także wtedy - być może młody telmatozaur z widocznym guzem mógł mieć większą szansę na zostanie upolowanym, niż osobniki zdrowe.

Systematyka

Według części badaczy Telmatosaurus należy do kladu Hadrosauridae, według innych jest to bardziej bazalny hadrozauromorf (zob. kladogramy).

Spis gatunków

Telmatosaurus	Nopcsa 1903
= Hecatasaurus	Brown 1910
Telmatosaurus transylvanicus	(Nopcsa, 1899) Nopcsa, 1903
= "Limnosaurus" transsylvanicus	Nopcsa, 1899	nomen occupatum
= Hecatasaurus transsylvanicus	(Nopcsa 1899) Brown 1910
= Orthomerus transsylvanicus	(Nopcsa, 1899) Nopcsa, 1915
"Telmatosaurus" cantabrigiensis	(Lydekker, 1882) Olshevsky, 1978	= Trachodon cantabrigiensis
"Telmatosaurus" dolloi	(Seeley, 1882) Mulder, 1984	= Orthomerus dolloi

Bibliografia

F. Nopcsa, 1903, "Telmatosaurus, new name for the dinosaur Limnosaurus", Geological Magazine, decade 4 10: 94-95

B. Brown, 1910, "The Cretaceous Ojo Alamo beds of New Mexico with description of the new dinosaur genus Kritosaurus", Bulletin of the American Museum of Natural History 28(24): 267-274

Dumbravă, M.D., Rothschild, B.M., Weishampel, D.B., Csiki-Sava, Z., Andrei, R.A., Acheson, K.A. and Codrea, V.A., 2016. "A dinosaurian facial deformity and the first occurrence of ameloblastoma in the fossil record". Scientific reports, 6. doi:10.1038/srep29271

Weishampel, David & Grigorescu, Dan & Norman, David. (1991). "The Dinosaurs of Transylvania". National Geographic Research & Exploration. 7. 196-215.

Grigorescu, Dan. (2016). "The ‘Tuştea puzzle’ revisited: Late Cretaceous (Maastrichtian) Megaloolithus eggs associated with Telmatosaurus hatchlings in the Haţeg Basin". Historical Biology. 1-14. 10.1080/08912963.2016.1227327.

Grigorescu, Dan & Csiki-Sava, Zoltan. (2006). "Ontogenetic development of Telmatosaurus transsylvanicus (Ornitischia: Hadrosauria) from the Maastrichtian of the Hateg Basin, Romania - Evidence from the limb bones". Hantkeniana. 5. 20-26.

Zoltan Csiki, Ragna Redelstorff & Dan Grigorescu. “Bone histology in the Ornithopods from the Maastrichtian of Haţeg Basin – were these dinosaurs really dwarfs?”. Seventh Romanian Symposium on Palaeontology Cluj-Napoca, 22-24 october 2009 [abstrakt]

Grigorescu, Dan. (2010). "The Latest Cretaceous fauna with dinosaurs and mammals from the Haţeg Basin — A historical overview". Palaeogeography Palaeoclimatology Palaeoecology. 293. 271-282. 10.1016/j.palaeo.2010.01.030.

Weishampel, Dave & Norman, David & Grigorescu, Dan. (1993). "Telmatosaurus transsylvanicus from the Late Cretaceous of Romania: the most basal hadrosaurid dinosaur". Palaeontology. 36. 361-385.

David B. Weishampel, Coralia-Maria Jianu. “Transylvanian Dinosaurs”. JHU Press, 1 wrz 2011 - 328