Argentinosaurus: Różnice pomiędzy wersjami
m (→Materiał kopalny: 7 kręgów grzbietowych (o siódmym doniósł Paul 2019)) |
(gł. mat. przypisany) |
||
| Linia 57: | Linia 57: | ||
| colspan=2 | | | colspan=2 | | ||
<display_points type="terrain" zoom=4> | <display_points type="terrain" zoom=4> | ||
| − | -38.920403, -69.089175~formacja [[Huincul]] - prowincja Neuquén, [[Argentyna]]|<small>''[[Argentinosaurus]] huinculensis'' - '''PVPH-1''' ([[holotyp]]) (Bonaparte i Coria, 1993, ryc. 1; s. 273).<br> | + | -38.920403, -69.089175~formacja [[Huincul]] - prowincja Neuquén, [[Argentyna]]|<small>''[[Argentinosaurus]] huinculensis'' - '''MCF-PVPH-1''' ([[holotyp]]) (Bonaparte i Coria, 1993, ryc. 1; s. 273).<br> |
</display_points> | </display_points> | ||
|} | |} | ||
| Linia 85: | Linia 85: | ||
[[Titanosauria]]: [[Colossosauria]]: [[Lognkosauria]] | [[Titanosauria]]: [[Colossosauria]]: [[Lognkosauria]] | ||
| − | <ref>Carballido | + | <ref>Carballido i in. (2017)</ref> |
<ref name="Mannion.etal.2019Zhejiang">Mannion, P. D., Upchurch, P., Jin, X., & Zheng, W. (2019). New information on the Cretaceous sauropod dinosaurs of Zhejiang Province, China: impact on Laurasian titanosauriform phylogeny and biogeography. Royal Society open science, 6(8), 191057.</ref> | <ref name="Mannion.etal.2019Zhejiang">Mannion, P. D., Upchurch, P., Jin, X., & Zheng, W. (2019). New information on the Cretaceous sauropod dinosaurs of Zhejiang Province, China: impact on Laurasian titanosauriform phylogeny and biogeography. Royal Society open science, 6(8), 191057.</ref> | ||
<ref>Filippi, L. S., Salgado, L., & Garrido, A. C. (2019). A new giant basal titanosaur sauropod in the Upper Cretaceous (Coniacian) of the Neuquén Basin, Argentina. Cretaceous Research, 100, 61-81.</ref> | <ref>Filippi, L. S., Salgado, L., & Garrido, A. C. (2019). A new giant basal titanosaur sauropod in the Upper Cretaceous (Coniacian) of the Neuquén Basin, Argentina. Cretaceous Research, 100, 61-81.</ref> | ||
| Linia 102: | Linia 102: | ||
<ref>González Riga, B. J., Mannion, P. D., Poropat, S. F., Ortiz David, L. D., & Coria, J. P. (2018). Osteology of the Late Cretaceous Argentinean sauropod dinosaur Mendozasaurus neguyelap: implications for basal titanosaur relationships. Zoological Journal of the Linnean Society, 184(1), 136-181.</ref> | <ref>González Riga, B. J., Mannion, P. D., Poropat, S. F., Ortiz David, L. D., & Coria, J. P. (2018). Osteology of the Late Cretaceous Argentinean sauropod dinosaur Mendozasaurus neguyelap: implications for basal titanosaur relationships. Zoological Journal of the Linnean Society, 184(1), 136-181.</ref> | ||
| − | [[Titanosauria]]: [[Lithostrotia]]: [[Saltasauridae]]: [[Opisthocoelicaudiinae]]: [[Lognkosauria]]: [[Colossosauria]] | + | [[Titanosauria]]: [[Lithostrotia]]: [[Eutitanosauria]] (''sensu'' Sanz i in. 1999): [[Saltasauridae]]: [[Opisthocoelicaudiinae]]: [[Lognkosauria]]: [[Colossosauria]] |
<ref name="Gorscak.Mnyamawamtuka">Gorscak, E., & O’Connor, P. M. (2019). A new African titanosaurian sauropod dinosaur from the middle Cretaceous Galula Formation (Mtuka Member), Rukwa Rift Basin, southwestern Tanzania. PloS one, 14(2).</ref> | <ref name="Gorscak.Mnyamawamtuka">Gorscak, E., & O’Connor, P. M. (2019). A new African titanosaurian sauropod dinosaur from the middle Cretaceous Galula Formation (Mtuka Member), Rukwa Rift Basin, southwestern Tanzania. PloS one, 14(2).</ref> | ||
| − | [[Titanosauria]]: [[Lithostrotia]]: [[Saltasauridae]]: [[Opisthocoelicaudiinae]] (=[[Nemegtosauridae]]) | + | [[Titanosauria]]: [[Lithostrotia]]: [[Eutitanosauria]] (''sensu'' Sanz i in. 1999):[[Saltasauridae]]: [[Opisthocoelicaudiinae]] (=[[Nemegtosauridae]]) |
<ref name="Gorscak.Mnyamawamtuka"></ref> | <ref name="Gorscak.Mnyamawamtuka"></ref> | ||
. | . | ||
| Linia 112: | Linia 112: | ||
[[Plik:Argentinosaurus_skeletal_by_palaeozoologist.jpg|250px|thumb|right|Rekonstrukcja szkieletu, na biało zilustrowane kości. Autor: Zach A. (palaeozoologist) [https://www.deviantart.com/palaeozoologist/art/Argentinosaurus-skeletal-359353120].]] | [[Plik:Argentinosaurus_skeletal_by_palaeozoologist.jpg|250px|thumb|right|Rekonstrukcja szkieletu, na biało zilustrowane kości. Autor: Zach A. (palaeozoologist) [https://www.deviantart.com/palaeozoologist/art/Argentinosaurus-skeletal-359353120].]] | ||
| − | [[Holotyp]] o numerze PVPH-1 to: 7 kręgów grzbietowych (o siódmym doniósł Paul 2019), odcinek krzyżowy zawierający kręgi 1-5 (bez ostatniego, 120 cm długości i 123 cm szerokości), z większością żeber (4) odcinka krzyżowego z lewej strony; duża część żebra z odcinka piersiowego, kość strzałkowa o długości 155 cm (początkowo opisana błędnie jako piszczel [Mazzetta i in. 2004]) (Bonaparte & Coria 1993). | + | [[Holotyp]] o numerze MCF-PVPH-1 to: 7 kręgów grzbietowych (o siódmym doniósł Paul 2019), odcinek krzyżowy zawierający kręgi 1-5 (bez ostatniego, 120 cm długości i 123 cm szerokości), z większością żeber (4) odcinka krzyżowego z lewej strony; duża część żebra z odcinka piersiowego, kość strzałkowa o długości 155 cm (początkowo opisana błędnie jako piszczel [Mazzetta i in. 2004]) (Bonaparte & Coria 1993). |
| − | Materiał niepewnie ( | + | Materiał niepewnie (Carballido i in. 2017) przypisany to: |
| − | * MLP-DP 46-VIII-21-3 | + | * MLP-DP 46-VIII-21-3 – fragment trzonu kości udowej (111-118 cm obwodu - Carballido i in. 2017-Mazzetta i in. 2004) o długości szacowanej na: 252,5-248,6-265,9 cm – średnio 255,7 cm (Mazzetta i in. 2004), 257,5 cm (Paul 2019), 270 cm (Molina-Pérez & Larramendi 2020). Pochodzi z formacji Huincul (Carballido i in. 2017), lecz z nieco późniejszych warstw niż holotyp (Molina-Pérez & Larramendi 2020). |
| − | * (nieznany nr okazu z Museo Municipal „Carmen Funes”) - | + | * (nieznany nr okazu z MCF-PVPH - Museo Municipal „Carmen Funes”) - fragmentaryczny (Carballido i in. 2017; ''contra'' Mazzetta i in. 2004), częściowo zrekonstruowany i gorzej zachowany niż MLP-DP 46-VIII-21-3 trzon kości udowej (Carballido i in. 2017) o szacowanej długości 250 cm (Bonaparte 1996 - za Mazzetta i in. 2004). |
==Paleoekologia== | ==Paleoekologia== | ||
| Linia 132: | Linia 132: | ||
Duże wrażenie robią wymiary jego szczątków: rekonstrukcja niezawierającego trzonu jednego z kręgów mierzy ok. 159 cm wysokości, a kość strzałkowa 155 cm (Bonaparte & Coria 1993). Nie znamy kości ramieniowej argentynozaura, ale na podstawie stosunku tej kości do piszczeli u ''[[Aegyptosaurus]]'' to można uznać (o ile ''Argentinosaurus'' miał takie same proporcje tych kości długich) że wynosiła ona 181 cm. Jest to niewiele mniej niż u ''[[Brachiosaurus]]'' (ok. 216 cm), a należy pamiętać, że u argentynozaura kończyny przednie były zapewne wyraźnie krótsze od tylnych. | Duże wrażenie robią wymiary jego szczątków: rekonstrukcja niezawierającego trzonu jednego z kręgów mierzy ok. 159 cm wysokości, a kość strzałkowa 155 cm (Bonaparte & Coria 1993). Nie znamy kości ramieniowej argentynozaura, ale na podstawie stosunku tej kości do piszczeli u ''[[Aegyptosaurus]]'' to można uznać (o ile ''Argentinosaurus'' miał takie same proporcje tych kości długich) że wynosiła ona 181 cm. Jest to niewiele mniej niż u ''[[Brachiosaurus]]'' (ok. 216 cm), a należy pamiętać, że u argentynozaura kończyny przednie były zapewne wyraźnie krótsze od tylnych. | ||
| − | Szacunki wielkości całego zwierzęcia są niepewne. Argentynozaur w momencie opisu był ochrzczony największym zwierzęciem lądowym wszech czasów (ale zob. opisy ''[[Amphicoelias]]'' i ''[[Bruhathkayosaurus]]''). Wczesne rekonstrukcje Paula ([[1994]]) mówiły o 30-35 m długości i aż 80-100 t masy holotypu. W [[2006]] roku [[Kenneth Carpenter|Carpenter]] posiłkując się dobrze poznanym tytanozaurem o nazwie ''[[Saltasaurus]]'' oszacował rekonstrukcję holotypu i MLP-DP 46-VIII-21-3 na 30 metrów. [[Gerardo Mazzetta|Mazzetta]] i in. ([[2004]]) ustalili masę MLP-DP 46-VIII-21-3 na 60-88 t, wg nich najbardziej prawdopodobne są 73 t. [[Gregory Paul|Paul]] ([[2010]]) oszacował masę 30-metrowego holotypu argentynozaura na 55 ton. Benson i in. ([[2014]]) używając obwodu kończyn oszacowali masę na podstawie kości udowej (podali, że dotyczy to holotypu) | + | Szacunki wielkości całego zwierzęcia są niepewne. Argentynozaur w momencie opisu był ochrzczony największym zwierzęciem lądowym wszech czasów (ale zob. opisy ''[[Amphicoelias]]'' i ''[[Bruhathkayosaurus]]''). Wczesne rekonstrukcje Paula ([[1994]]) mówiły o 30-35 m długości i aż 80-100 t masy holotypu. W [[2006]] roku [[Kenneth Carpenter|Carpenter]] posiłkując się dobrze poznanym tytanozaurem o nazwie ''[[Saltasaurus]]'' oszacował rekonstrukcję holotypu i MLP-DP 46-VIII-21-3 na 30 metrów. [[Gerardo Mazzetta|Mazzetta]] i in. ([[2004]]) ustalili masę MLP-DP 46-VIII-21-3 na 60-88 t, wg nich najbardziej prawdopodobne są 73 t. [[Gregory Paul|Paul]] ([[2010]]) oszacował masę 30-metrowego holotypu argentynozaura na 55 ton. Benson i in. ([[2014]]) używając obwodu kończyn oszacowali masę na podstawie kości udowej na aż 90 ton (podali, że dotyczy to holotypu, lecz Carballido i in. 2017 stwierdzili, że jest to drugi okaz z MCF-PVPH). Mimo poznanego jedynie w 5% szkieletu tego olbrzyma, naukowcy pokusili się o rekonstrukcję całego zwierzęcia na podstawie innych, mniejszych tytanozaurów. Rekonstrukcja szkieletu użyta w badaniu Sellersa i in. (2013) ma 39,7 m a masa oszacowana na podstawie modelu komputerowego to 83 t. W roku 2019 Paul oszacował rozmiary na 35 i 65-75 t, używając holotypu i MLP-DP 46-VIII-21-3. Podobne rezultaty uzyskali Molina-Pérez i Larramendi - 35 m i 75 ton dla holotypu oraz 36 m i 80 t dla MLP-DP 46-VIII-21-3. |
==Media i kultura== | ==Media i kultura== | ||
| Linia 156: | Linia 156: | ||
Bonaparte, J. F., & Coria, R. A. (1993). Un nuevo y gigantesco saurópodo titanosaurio de la Formación Río Limay (Albiano-Cenomaniano) de la Provincia del Neuquén, Argentina. Ameghiniana, 30(3), 271-282. | Bonaparte, J. F., & Coria, R. A. (1993). Un nuevo y gigantesco saurópodo titanosaurio de la Formación Río Limay (Albiano-Cenomaniano) de la Provincia del Neuquén, Argentina. Ameghiniana, 30(3), 271-282. | ||
| + | |||
| + | Carballido, J. L., Pol, D., Otero, A., Cerda, I. A., Salgado, L., Garrido, A. C., Ramezani, J., Cúneo, N.R. & Krause, J. M. (2017). A new giant titanosaur sheds light on body mass evolution among sauropod dinosaurs. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 284(1860), 20171219. | ||
Curry Rogers, K. A. (2005). Titanosauria: a phylogenetic overview. The sauropods: evolution and paleobiology, 50-103. | Curry Rogers, K. A. (2005). Titanosauria: a phylogenetic overview. The sauropods: evolution and paleobiology, 50-103. | ||
| Linia 170: | Linia 172: | ||
Paul, G. S. (1994). Big sauropods–really, really big sauropods. The Dinosaur Report, 12-13. | Paul, G. S. (1994). Big sauropods–really, really big sauropods. The Dinosaur Report, 12-13. | ||
| + | |||
| + | Sanz, J. L., Powell, J. E., Le Loeuff, J. E. A. N., Martínez, R. & Pereda Suberbiola, X. (1999). Sauropod remains from the Upper Cretaceous of Laño (northcentral Spain). Titanosaur phylogenetic relationships. Estudios del Museo de Ciencias Naturales de Alava, 14(1), 235-255. | ||
Sellers, W. I., Margetts, L., Coria, R. A., & Manning, P. L. (2013). March of the titans: the locomotor capabilities of sauropod dinosaurs. PloS one, 8(10). | Sellers, W. I., Margetts, L., Coria, R. A., & Manning, P. L. (2013). March of the titans: the locomotor capabilities of sauropod dinosaurs. PloS one, 8(10). | ||
Wersja z 07:14, 21 cze 2020
| Autor: | Korekta: |
| Marcin Szermański, Krzysztof Stuchlik, Maciej Ziegler |
| Argentinosaurus (argentynozaur) | |
|---|---|
| Długość: | 30-40 m |
| Masa: | 55-90 t |
| Miejsce występowania: | Argentyna - Neuquén
(formacja Huincul) |
| Czas występowania |
późna kreda (późny cenoman-wczesny turon) |
| Systematyka | Dinosauria
(?) Titanosauria ?? Lithostrotia ?? Colossosauria, ?? Lognkosauria, ???? Opisthocoelicaudiinae] |
Autor: Nobu Tamura, Stephen O'Connor [2] | |
| Mapa znalezisk: | |
|
Wczytywanie mapy…
| |
Wstęp
Argentynozaur to przedstawiciel tytanozaurów żyjący w kredzie na terenie dzisiejszej Argentyny. Był jednym z największych dinozaurów i prawdopodobnie największym znanym z niefragmentarycznego i weryfikowalnego materiału.
Filogeneza
Argentinosaurus niewątpliwie należy do Somphospondyli. Początkowo został uznany za przedstawiciela Andesauroidea (Bonaparte i Coria 1993; używali nazwy Andesauroidae), co potwierdzają nieliczne analizy filogenetyczne. Kolejną hipotezą była zaawansowana pozycja w Saltasauridae – Opisthocoelicaudiinae (Salgado i in. 1997; Curry-Rogers 2005), co potwierdzają nieliczne obszerniejsze analizy. Argentinosaurus jest z reguły uważany za bazalnego przedstawiciela Titanosauria; jedynie nieliczne badania wykluczają go z tego kladu. Według wielu nowszych badań należy do Colossosauria i Lognkosauria.
Z różnych analiz wynikają następujące klasyfikacje Argentinosaurus (podano taksony niższe od Somphospondyli):
Colossosauria: Lognkosauria [1]
Titanosauria: Andesauroidea [2]
Titanosauria [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9]
Titanosauria: Colossosauria: Lognkosauria [10] [11] [12] [13]
Titanosauria: Rinconsauria (politomia z przedstawicielami Lognkosauria i Colossosauria) [11]
Titanosauria: Rinconsauria: Lithostrotia: Lognkosauria: Colossosauria [11]
Titanosauria: Lithostrotia [14]
Titanosauria: Lithostrotia: Colossosauria: Lognkosauria [15]
Titanosauria: Lithostrotia: Eutitanosauria (sensu Sanz i in. 1999): Saltasauridae: Opisthocoelicaudiinae: Lognkosauria: Colossosauria [16]
Titanosauria: Lithostrotia: Eutitanosauria (sensu Sanz i in. 1999):Saltasauridae: Opisthocoelicaudiinae (=Nemegtosauridae) [16] .
Materiał kopalny
Holotyp o numerze MCF-PVPH-1 to: 7 kręgów grzbietowych (o siódmym doniósł Paul 2019), odcinek krzyżowy zawierający kręgi 1-5 (bez ostatniego, 120 cm długości i 123 cm szerokości), z większością żeber (4) odcinka krzyżowego z lewej strony; duża część żebra z odcinka piersiowego, kość strzałkowa o długości 155 cm (początkowo opisana błędnie jako piszczel [Mazzetta i in. 2004]) (Bonaparte & Coria 1993).
Materiał niepewnie (Carballido i in. 2017) przypisany to:
- MLP-DP 46-VIII-21-3 – fragment trzonu kości udowej (111-118 cm obwodu - Carballido i in. 2017-Mazzetta i in. 2004) o długości szacowanej na: 252,5-248,6-265,9 cm – średnio 255,7 cm (Mazzetta i in. 2004), 257,5 cm (Paul 2019), 270 cm (Molina-Pérez & Larramendi 2020). Pochodzi z formacji Huincul (Carballido i in. 2017), lecz z nieco późniejszych warstw niż holotyp (Molina-Pérez & Larramendi 2020).
- (nieznany nr okazu z MCF-PVPH - Museo Municipal „Carmen Funes”) - fragmentaryczny (Carballido i in. 2017; contra Mazzetta i in. 2004), częściowo zrekonstruowany i gorzej zachowany niż MLP-DP 46-VIII-21-3 trzon kości udowej (Carballido i in. 2017) o szacowanej długości 250 cm (Bonaparte 1996 - za Mazzetta i in. 2004).
Paleoekologia
Argentinosaurus pochodzi z datowanych na późny cenoman-wczesny turon skał formacji Huincul (Leanza i in. 2004; Garrido 2010). Często sądzi się, że argentynozaur mógł padać ofiarą ogromnego teropoda Giganotosaurus, lecz to błędny pogląd – szczątki giganotozaura są nieco starsze i pochodzą z formacji Candeleros. Jednak odnaleziono innego bardzo dużego teropoda w tych samych pokładach, co argentynozaura: Mapusaurus to bliski krewny Giganotosaurus, który być może z powodzeniem polował na tego ogromnego tytanozaura. Argentinosaurus koegzystował prawdopodobnie także m.in. z innymi zauropodami Choconsaurus, Limaysaurus i Cathartesaura (Simón i in. 2017), teropodami Huinculsaurus, Ilokelesia, Skorpiovenator, Tralkasaurus, Taurovenator, Gualicho, Aoniraptor i Overoraptor (Motta i in. 2020) oraz ornitopodami.
Argentinosaurus jest największym znanym roślinożercą zamieszkującym te tereny w owym czasie, więc można przyjąć, że samodzielnie zajmował niszę ekologiczną – był w stanie sięgać po pokarm niedostępny dla innych dinozaurów. Inne zauropody dzielące z nim ekosystemy, jak Cathartesaura, były zbyt małe by mogły z nim konkurować o najwyżej rosnące gałęzie drzew.
Rozmiary
Argentinosaurus to jeden z największych odkrytych zauropodów. Jego fragmentaryczne skamieniałości zostały odnalezione w Argentynie w pokładach datowanych na "środkową" kredę.
Duże wrażenie robią wymiary jego szczątków: rekonstrukcja niezawierającego trzonu jednego z kręgów mierzy ok. 159 cm wysokości, a kość strzałkowa 155 cm (Bonaparte & Coria 1993). Nie znamy kości ramieniowej argentynozaura, ale na podstawie stosunku tej kości do piszczeli u Aegyptosaurus to można uznać (o ile Argentinosaurus miał takie same proporcje tych kości długich) że wynosiła ona 181 cm. Jest to niewiele mniej niż u Brachiosaurus (ok. 216 cm), a należy pamiętać, że u argentynozaura kończyny przednie były zapewne wyraźnie krótsze od tylnych.
Szacunki wielkości całego zwierzęcia są niepewne. Argentynozaur w momencie opisu był ochrzczony największym zwierzęciem lądowym wszech czasów (ale zob. opisy Amphicoelias i Bruhathkayosaurus). Wczesne rekonstrukcje Paula (1994) mówiły o 30-35 m długości i aż 80-100 t masy holotypu. W 2006 roku Carpenter posiłkując się dobrze poznanym tytanozaurem o nazwie Saltasaurus oszacował rekonstrukcję holotypu i MLP-DP 46-VIII-21-3 na 30 metrów. Mazzetta i in. (2004) ustalili masę MLP-DP 46-VIII-21-3 na 60-88 t, wg nich najbardziej prawdopodobne są 73 t. Paul (2010) oszacował masę 30-metrowego holotypu argentynozaura na 55 ton. Benson i in. (2014) używając obwodu kończyn oszacowali masę na podstawie kości udowej na aż 90 ton (podali, że dotyczy to holotypu, lecz Carballido i in. 2017 stwierdzili, że jest to drugi okaz z MCF-PVPH). Mimo poznanego jedynie w 5% szkieletu tego olbrzyma, naukowcy pokusili się o rekonstrukcję całego zwierzęcia na podstawie innych, mniejszych tytanozaurów. Rekonstrukcja szkieletu użyta w badaniu Sellersa i in. (2013) ma 39,7 m a masa oszacowana na podstawie modelu komputerowego to 83 t. W roku 2019 Paul oszacował rozmiary na 35 i 65-75 t, używając holotypu i MLP-DP 46-VIII-21-3. Podobne rezultaty uzyskali Molina-Pérez i Larramendi - 35 m i 75 ton dla holotypu oraz 36 m i 80 t dla MLP-DP 46-VIII-21-3.
Media i kultura
Argentynozaur jest przedstawiany w wielu książkach popularnonaukowych, jest także przedmiotem wielu rysunków i rekonstrukcji. Dinozaur wystąpił w kilku filmach, między innymi w wyprodukowanym przez BBC "Planet Dinosaur" - gdzie pojawia się w 5 części serii, przedstawiono go tam np. w starciu z mapuzaurem - ogromnym drapieżnikiem. Argentynozaur pojawił się także we wcześniejszym filmie BBC "Pazur Olbrzyma".
Etymologia
Nazwa rodzajowa Argentinosaurus można przetłumaczyć jako "argentyński jaszczur". Epitet gatunkowy huinculensis odnosi się do miejsca znalezienia szczątków - Plaza Huincul (Bonaparte i Coria, 1993).
Spis gatunków
| Argentinosaurus | Bonaparte i Coria, 1993 |
|---|---|
| A. huinculensis | Bonaparte i Coria, 1993 |
Bibliografia
Źródła naukowe:
Benson, R.B.J., Campione, N.E., Carrano, M.T., Mannion, P.D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D.C. (2014) Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage. PLOS Biology, Vol:12 doi: 10.1371/journal.pbio.1001853
Bonaparte, J. F., & Coria, R. A. (1993). Un nuevo y gigantesco saurópodo titanosaurio de la Formación Río Limay (Albiano-Cenomaniano) de la Provincia del Neuquén, Argentina. Ameghiniana, 30(3), 271-282.
Carballido, J. L., Pol, D., Otero, A., Cerda, I. A., Salgado, L., Garrido, A. C., Ramezani, J., Cúneo, N.R. & Krause, J. M. (2017). A new giant titanosaur sheds light on body mass evolution among sauropod dinosaurs. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 284(1860), 20171219.
Curry Rogers, K. A. (2005). Titanosauria: a phylogenetic overview. The sauropods: evolution and paleobiology, 50-103.
Garrido, A. (2010). Estratigrafía del Grupo Neuquén, Cretácico Superior de la Cuenca Neuquina (Argentina): nueva propuesta de ordenamiento litoestratigráfico. Revista del Museo Argentino de Ciencias Naturales nueva serie, 12(2), 121-177.
Leanza, H. A., Apesteguıa, S., Novas, F. E., & de la Fuente, M. S. (2004). Cretaceous terrestrial beds from the Neuquén Basin (Argentina) and their tetrapod assemblages. Cretaceous Research, 25(1), 61-87.
Mazzetta, G.V., Christiansen, P. & Fariña, R.A. (2004) "Giants and Bizarres: Body Size of Some Southern South American Cretaceous Dinosaurs" Historical Biology 65 (2-4): 1–13.
Motta, M. J., Agnolín, F. L., Egli, F. B., & Novas, F. E. (2020). New theropod dinosaur from the Upper Cretaceous of Patagonia sheds light on the paravian radiation in Gondwana. The Science of Nature, 107(3), 1-8.
Upchurch P., Barrett P. M., Dodson P. (2004) Sauropoda. [w]: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): The Dinosauria. Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press.
Paul, G. S. (1994). Big sauropods–really, really big sauropods. The Dinosaur Report, 12-13.
Sanz, J. L., Powell, J. E., Le Loeuff, J. E. A. N., Martínez, R. & Pereda Suberbiola, X. (1999). Sauropod remains from the Upper Cretaceous of Laño (northcentral Spain). Titanosaur phylogenetic relationships. Estudios del Museo de Ciencias Naturales de Alava, 14(1), 235-255.
Sellers, W. I., Margetts, L., Coria, R. A., & Manning, P. L. (2013). March of the titans: the locomotor capabilities of sauropod dinosaurs. PloS one, 8(10).
Simón, E., Salgado, L., & Calvo, J. O. (2017). A new titanosaur sauropod from the Upper Cretaceous of Patagonia, Neuquén Province, Argentina. Ameghiniana, 55(1), 1-29.
Paul, G.S. (2019). "Determining the largest known land animal: A critical comparison of differing methods for restoring the volume and mass of extinct animals" Annals of Carnegie Museum, 85(4), 335-358.
Salgado, L., Coria, R. A., & Calvo, J. O. (1997). Evolution of titanosaurid sauropods: Phytogenetic analysis based on the postcranial evidence. Ameghiniana, 34(1), 3-32.
Inne:
Molina-Pérez, R., & Larramendi, A. (2020). Dinosaur Facts and Figures: The Sauropods and Other Sauropodomorphs. Princeton University Press.
Holtz, T.R. Jr. (2012) "Dinosaurs: The Most Complete, Up-to-Date Encyclopedia for Dinosaur Lovers of All Ages Supplementary Information". [3]
Novas, F. E., & Ezcurra, M. (2006). Reinterpretation of the dorsal vertebrae of Argentinosaurus huinculensis (Sauropoda, Titanosauridae). Ameghiniana, 43(4).
Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford.
http://www.paleodb.org/cgi-bin/bridge.pl?action=checkTaxonInfo&taxon_no=66645&is_real_user=1
- ↑ Silva Junior J. C. & Marinho, T. S. (2019). Osteology and systematics of Uberabatitan ribeiroi (Dinosauria; Sauropoda): a Late Cretaceous titanosaur from Minas Gerais, Brazil. Zootaxa, 4577(3), 401-438.
- ↑ Carballido, J. L., Rauhut, O. W., Pol, D., & Salgado, L. (2011). Osteology and phylogenetic relationships of Tehuelchesaurus benitezii (Dinosauria, Sauropoda) from the Upper Jurassic of Patagonia. Zoological Journal of the Linnean Society, 163(2), 605-662. DOI: 10.1111/j.1096-3642.2011.00723.x
- ↑ Carballido, J. L., Pol, D., Cerda, I., & Salgado, L. (2011). The osteology of Chubutisaurus insignis del Corro, 1975 (Dinosauria: Neosauropoda) from the ‘middle’ Cretaceous of central Patagonia, Argentina. Journal of Vertebrate Paleontology, 31(1), 93-110.
- ↑ Carballido, J. L., & Sander, P. M. (2014). Postcranial axial skeleton of Europasaurus holgeri (Dinosauria, Sauropoda) from the Upper Jurassic of Germany: implications for sauropod ontogeny and phylogenetic relationships of basal Macronaria. Journal of Systematic Palaeontology, 12(3), 335-387.
- ↑ Li, L. G., Li, D. Q., You, H. L., & Dodson, P. (2014). A New Titanosaurian Sauropod from the Hekou Group (Lower Cretaceous) of the Lanzhou-Minhe Basin, Gansu Province, China. PLoS One, 9(1).
- ↑ Lacovara, K. J., Lamanna, M. C., Ibiricu, L. M., Poole, J. C., Schroeter, E. R., Ullmann, P. V., ... & Egerton, V. M. (2014). A gigantic, exceptionally complete titanosaurian sauropod dinosaur from southern Patagonia, Argentina. Scientific Reports, 4, 6196.
- ↑ González Riga, B. J., Lamanna, M. C., David, L. D. O., Calvo, J. O., & Coria, J. P. (2016). A gigantic new dinosaur from Argentina and the evolution of the sauropod hind foot. Scientific Reports, 6, 19165.
- ↑ Tykoski, R. S., & Fiorillo, A. R. (2017). An articulated cervical series of Alamosaurus sanjuanensis Gilmore, 1922 (Dinosauria, Sauropoda) from Texas: new perspective on the relationships of North America's last giant sauropod. Journal of Systematic Palaeontology, 15(5), 339-364.
- ↑ Gallina, P. A., Apesteguía, S., Canale, J. I., & Haluza, A. (2019). A new long-spined dinosaur from Patagonia sheds light on sauropod defense system. Scientific reports, 9(1), 1-10.
- ↑ Carballido i in. (2017)
- ↑ 11,0 11,1 11,2 Mannion, P. D., Upchurch, P., Jin, X., & Zheng, W. (2019). New information on the Cretaceous sauropod dinosaurs of Zhejiang Province, China: impact on Laurasian titanosauriform phylogeny and biogeography. Royal Society open science, 6(8), 191057.
- ↑ Filippi, L. S., Salgado, L., & Garrido, A. C. (2019). A new giant basal titanosaur sauropod in the Upper Cretaceous (Coniacian) of the Neuquén Basin, Argentina. Cretaceous Research, 100, 61-81.
- ↑ Carballido, J. L., Scheil, M., Knötschke, N., & Sander, P. M. (2020). The appendicular skeleton of the dwarf macronarian sauropod Europasaurus holgeri from the Late Jurassic of Germany and a re-evaluation of its systematic affinities. Journal of Systematic Palaeontology, 18(9), 739-781.
- ↑ Coria, R. A., Filippi, L. S., Chiappe, L. M., Garcia, R., & Arcucci, A. B. (2013). Overosaurus paradasorum gen. et sp. nov., a new sauropod dinosaur (Titanosauria: Lithostrotia) from the Late Cretaceous of Neuquén, Patagonia, Argentina. Zootaxa, 3683(4), 357-376.
- ↑ González Riga, B. J., Mannion, P. D., Poropat, S. F., Ortiz David, L. D., & Coria, J. P. (2018). Osteology of the Late Cretaceous Argentinean sauropod dinosaur Mendozasaurus neguyelap: implications for basal titanosaur relationships. Zoological Journal of the Linnean Society, 184(1), 136-181.
- ↑ 16,0 16,1 Gorscak, E., & O’Connor, P. M. (2019). A new African titanosaurian sauropod dinosaur from the middle Cretaceous Galula Formation (Mtuka Member), Rukwa Rift Basin, southwestern Tanzania. PloS one, 14(2).
![[2]](http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Argentinosaurus_BW.jpg){kind=link}