Thecodontosaurus: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj
(Utworzono nową stronę "{{DISPLAYTITLE:''Thecodontosaurus''}} {{Opis |Autor = Kamil Kamiński |Korekta = |nazwa = ''Thecodontosaurus'' (...")
 
m
 
(Nie pokazano 12 wersji utworzonych przez 3 użytkowników)
Linia 2: Linia 2:
 
{{Opis
 
{{Opis
 
  |Autor                  = [[Kamil Kamiński]]
 
  |Autor                  = [[Kamil Kamiński]]
−
  |Korekta                =  
+
  |Korekta                = [[Tomasz Skawiński]], [[Maciej Ziegler]], [[Krzysztof Stuchlik]]
 
  |nazwa                  = ''Thecodontosaurus'' (tekodontozaur)
 
  |nazwa                  = ''Thecodontosaurus'' (tekodontozaur)
 
  |długość                = ok. 2-2,5 m
 
  |długość                = ok. 2-2,5 m
Linia 9: Linia 9:
 
  |dieta                  = roślinożerny
 
  |dieta                  = roślinożerny
 
  |miejsce                = [[Wielka Brytania]], hrabstwa Bristol i Cheshire
 
  |miejsce                = [[Wielka Brytania]], hrabstwa Bristol i Cheshire
−
  |czas                  = {{Występowanie|208|201}}
+
  |czas                  = {{Występowanie|208|204}}
−
ok. 208,5-201,3 [[Ma]]<br>
+
ok. 208,5-204 [[Ma]]<br>
−
<small>późny [[trias]] ([[retyk]])</small>
+
<small>późny [[trias]] (?wczesny [[retyk]])</small>
 
  |systematyka            =  
 
  |systematyka            =  
 
[[Dinosauria]]
 
[[Dinosauria]]
−
 
−
[[Saurischia]]
 
  
 
[[Sauropodomorpha]]
 
[[Sauropodomorpha]]
Linia 28: Linia 26:
  
 
==Etymologia==
 
==Etymologia==
−
Nazwa ''Thecodontosaurus'' pochodzi od greckich słów ''theke'' („osłona”, „gniazdo”), ''odont” („ząb”) i ''sauros'' („gad”, „jaszczur”). Nawiązuje ona do zębów tego zwierzęcia, przypominających zęby waranów, ale umieszczonych w odrębnych zębodołach. Epitet gatunkowy ''antiquus'' oznacza po łacinie „starożytny”.
+
Nazwa ''Thecodontosaurus'' pochodzi od greckich słów ''theke'' („osłona”, „gniazdo”), ''odont'' („ząb”) i ''sauros'' („gad”, „jaszczur”). Nawiązuje ona do zębów tego zwierzęcia, przypominających zęby waranów, ale umieszczonych w odrębnych zębodołach. Epitet gatunkowy ''antiquus'' oznacza po łacinie „starożytny”.
  
 
==Materiał kopalny==
 
==Materiał kopalny==
Linia 36: Linia 34:
 
[[Plik: Thecodontosaurus_antiquus_skeleton.png|300px|thumb|right|Rekonstrukcja szkieletu. Autor: Jaime A. Headden [https://qilong.wordpress.com/2013/10/29/sauropod-from-under-bristol/].]]
 
[[Plik: Thecodontosaurus_antiquus_skeleton.png|300px|thumb|right|Rekonstrukcja szkieletu. Autor: Jaime A. Headden [https://qilong.wordpress.com/2013/10/29/sauropod-from-under-bristol/].]]
  
−
Oprócz tego znany jest bardzo bogaty materiał przypisany, obejmujący kości czaszki, kręgi, kości miednicy oraz kończyn. Łącznie jest to ponad 1000 okazów (Ballell i in., 2020).  
+
Oprócz tego znany jest bardzo bogaty materiał przypisany, obejmujący kości czaszki, kręgi, kości miednicy oraz kończyn. Łącznie jest to ponad 1000 okazów (Ballell i in., 2020a).  
  
 
==Historia taksonu==
 
==Historia taksonu==
−
''Thecodontosaurus'' został nazwany w 1836 r. przez Rileya i Stutchbury’ego na podstawie szczątków odnalezionych w Bristolu. Niestety wiele z nich zostało zniszczonych podczas II wojny światowej. Benton i in. (2000) opisali osteologię tekodontozaura na podstawie szczątków 245 okazów, które przetrwały wojną. W 2003 r. Yates opisał nowy gatunek - ''T. caducus''. W 2007 r. Galton i współpracownicy przenieśli go do osobnego [[rodzaju]]u - ''[[Pantydraco]]''. W tym samym roku Galton ustanowił kolejny nowy rodzaj i gatunek dla części materiału zaliczanego wcześniej do ''Thecodontosaurus'' - ''[[Asylosaurus]] yalensis''. W 2020 r. Ballell i in. opisali bogaty materiał kopalny z południowo-zachodniej Anglii, odkryty jeszcze w 1975 r. Uznali oni, że odróżnienie ''Pantydraco'' i ''Asylosaurus'' od ''Thecodontosaurus'' jest problematyczne i ten pierwszy może być młodym tekodontozaurem.  
+
''Thecodontosaurus'' został nazwany w 1836 r. przez Rileya i Stutchbury’ego na podstawie szczątków odnalezionych w Bristolu. Niestety wiele z nich zostało zniszczonych podczas II wojny światowej. Benton i in. (2000) opisali osteologię tekodontozaura na podstawie szczątków 245 okazów, które przetrwały wojnę. W 2003 r. Yates opisał nowy gatunek - ''T. caducus''. W 2007 r. Galton i współpracownicy przenieśli go do osobnego [[rodzaj]]u - ''[[Pantydraco]]''. W tym samym roku Galton ustanowił kolejny nowy rodzaj i gatunek dla części materiału zaliczanego wcześniej do ''Thecodontosaurus'' - ''[[Asylosaurus]] yalensis''. W 2020 r. Ballell i in. opisali bogaty materiał kopalny z południowo-zachodniej Anglii, odkryty jeszcze w 1975 r. Uznali oni, że odróżnienie ''Pantydraco'' i ''Asylosaurus'' od ''Thecodontosaurus'' jest problematyczne i ten pierwszy może być młodym tekodontozaurem.  
  
 
Kolejnym synonimem tekodontozaura jest prawdopodobnie ''Agrosaurus'', nazwany jeszcze w 1891 r. Pierwotnie uważano, że pochodzi on z Australii, obecnie wiadomo, że niemal na pewno szczątki zostały odnalezione w Wielkiej Brytanii (Benton i in., 2000).  
 
Kolejnym synonimem tekodontozaura jest prawdopodobnie ''Agrosaurus'', nazwany jeszcze w 1891 r. Pierwotnie uważano, że pochodzi on z Australii, obecnie wiadomo, że niemal na pewno szczątki zostały odnalezione w Wielkiej Brytanii (Benton i in., 2000).  
 
[[Plik: Thecodontosaurus_Scale.svg|300px|thumb|right|Porównanie rozmiarów tekodontozaura i człowieka. Autor: State Weasel [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Thecodontosaurus_Scale.svg].]]
 
[[Plik: Thecodontosaurus_Scale.svg|300px|thumb|right|Porównanie rozmiarów tekodontozaura i człowieka. Autor: State Weasel [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Thecodontosaurus_Scale.svg].]]
 +
 +
Riley i Stutchbury, którzy nazwali tekodontozaura, ustanowili też na podstawie pojedynczych zębów bliżej niezidentyfikowanych archozaurów gatunki ''Paleosaurus platyodon'' i ''Paleosaurus cylindrodon''. W późniejszych latach zaliczano do nich część materiału pozaczaszkowego ''Thecodontosaurus'', podobnie jak do fitozaura ''Rileya'', przemianowanego w 1961 r. na ''Rileyasuchus''. Wszystkie te taksony są obecnie uważane za nieważne, a cały dinozaurowy materiał z Durdham Down przyporządkowano do ''Thecodontosaurus'' (Benton i in., 2000).
 +
 +
===Gatunki nieważne lub przeniesione do innych rodzajów===
 +
W ciągu wielu lat do ''Thecodontosaurus'' przypisywano liczne gatunki, które obecnie są uznawane za wątpliwe, bądź też przeniesiono je do innych rodzajów.
 +
 +
====''T. gibbidens''====
 +
Gatunek ten został nazwany przez [[Edward Cope|Cope’a]] w 1887 r. na podstawie kilku zębów z Pensylwanii w USA. Obecnie uważa się, że szczątki te nie należały do dinozaura, lecz do pseudozucha (Irmis i in., 2006).
 +
 +
====''T. platyodon''====
 +
Nazwa ''T. platyodon'' została użyta przez [[Othniel Marsh|Marsha]] w 1892 r. w odniesieniu do częściowej kończyny przedniej, pochodzącej z tej samej lokalizacji, co holotyp ''T. antiquus''. Obecnie jest on uważany a synonim gatunku typowego (Benton i in., 2000). 
 +
 +
====''T. browni''====
 +
Nazwany przez Seeley’a w 1895 r. na podstawie fragmentarycznych szczątków z Afryki Południowej. Obecnie uznawany za prawdopodobny synonim ''[[Massospondylus]] carinatus''.
 +
 +
====''T. polyzelus''====
 +
W 1906 r. [[Friedrich von Huene]] uznał rodzaj ''[[Anchisaurus]]'' za gatunek tekodontozaura, co jednak zostało później odrzucone. Obecnie jest to synonim ''[[Anchisaurus]] polyzelus''.
 +
 +
====''T. macgillivrayi''====
 +
Kombinacji tej użył von Huene w 1906 r. Jest to synonim ''Agrosaurus macgillivrayi'', który może być z kolei synonimem gatunku typowego tekodontozaura.
 +
 +
====''T. elisae''====
 +
Gatunek nazwany przez [[Henri Sauvage|Sauvage’a]] na podstawie izolowanych zębów z Francji. Obecnie uznawany jest za ''[[nomen dubium]]''.
 +
 +
====''T. hermannianus''====
 +
Gatunek ten opisał [[Friedrich von Huene]] w 1908 r. na podstawie fragmentu kości szczękowej z Niemiec. Galton i Upchurch (2004) uznali go za synonim ''Sellosaurus'', który z kolei jest dziś uważany za synonim ''[[Plateosaurus]]''. Wg Yatesa (2003b) jest on zbyt niekompletny, by można go przyporządkować do konkretnego rodzaju, dlatego powinien być uznawany za ''[[nomen dubium]]''.
 +
 +
====''T. cylindrodon''====
 +
Kolejny gatunek nazwany przez Huenego w 1908 r. na podstawie materiału z typowej lokalizacji ''T. antiquus''. Uważał on, że okazy cechujące się nieco cięższą budową powinny być zaliczane do odrębnego gatunku. Większość szczątków została zniszczona podczas II wojny światowej. Przynajmniej część materiału ''T. cylindrodon'' należy do ''T. antiquus'' (Benton i in., 2000).
 +
 +
====''T. primus''====
 +
Nazwa ta została po raz pierwszy użyta przez Huenego w 1905 r., jednak formalny opis gatunku ukazał się trzy lata później. Materiał typowy obejmuje niekompletny kręg grzbietowy (MGUWr 3899s) oraz zaginiony kręg pochodzące z dolnego wapienia muszlowego ([[olenek]]-[[anizyk]]) w Gogolinie. Przez wiele lat gatunek uznawano za młodszy synonim ''Tanystropheus antiquus'' (a materiał typowy za zaginiony), jednak nowsze badania sugerują, że jest to najprawdopodobniej niemożliwy do precyzyjnej identyfikacji archozauromorf.
 +
 +
====''T. diagnosticus''====
 +
Gatunek ten utworzył Fraas w 1912 r. w odniesieniu do szczątków zauropodomorfa z terenu Niemiec. W 1973 r. Galton przeniósł go do nowego rodzaju ''[[Efraasia]]''.
 +
 +
====''T. posthumus''====
 +
Nazwy tej użył Fraas w 1913 r. w odniesieniu do pojedynczego kręgu z terenu Niemiec. Jest to synonim wątpliwego gatunku [[Theropoda|teropoda]] ''[[Tanystrosuchus]] posthumus''.
 +
 +
====''T. skirtopodus''====
 +
Kolejny z gatunków utworzonych przez Huenego w 1914 r. Wcześniej zwierzę to znane było pod nazwą ''[[Hortalotarsus]] skirtopodus''. Jest to wątpliwy gatunek zauropodomorfa z terenu Południowej Afryki.
 +
 +
====''T. minor''====
 +
Nazwa użyta przez Haughtona w 1918 r. dla fragmentarycznych szczątków z południa Afryki. Obecnie uważany za ''[[nomen dubium]]'' (Olshevsky, 1991).
 +
 +
====''T. minimus''====
 +
Nazwa użyta prze Ellenbergera w 1970 r., prawdopodobnie na skutek pomyłki (zamiast ''T. minor''). Obecnie jest to ''[[nomen dubium]]'' (Olshevsky, 1991).
 +
 +
====''T. alophus''====
 +
Gatunek ten nazwał Haughton w 1932 r na podstawie kręgów pochodzących z Tanzanii. Obecnie jest to prawdopodobny synonim ''[[Nyasasaurus]] parringtoni'' (Nesbitt i in., 2013).
  
 
==Budowa i paleobiologia==
 
==Budowa i paleobiologia==
−
''Thecodontosaurus'' był niewielkim i lekko zbudowanym, dwunożnym  zauropodomorfem. Czaszka była niewielka i dość wysoka, z dużymi oczodołami. Szyja wydaje się krótka jak na zauropodomorfa. Kość zębowa była stosunkowo krótka i głęboka, podobnie jak u ''[[Saturnalia]]'' (Yates, 2003). Zęby takodontozaura były proste i przypominały kształtem groty włóczni. Miały zgrubną, ukośną serrację. ''Thecodontosaurus'' był jednym z najwcześniejszych zauropodomorfów o uzębieniu przystosowanym do roślinożerności, jednak zapewne okazjonalnie pożywiał się również niewielkimi zwierzętami (Ballell i in., 2020). Jednocześnie budowa tylnych kończyn oraz miednicy wykazuje prymitywne cechy, świadczące o dwunożności. Kończyny przednie były dość krótkie i stanowiły połowę długości tylnych kończyn (Galton i Upchurch, 2004).  
+
''Thecodontosaurus'' był niewielkim i lekko zbudowanym, dwunożnym  zauropodomorfem. Czaszka była niewielka i dość wysoka, z dużymi oczodołami. Szyja wydaje się krótka jak na zauropodomorfa. Kość zębowa była stosunkowo krótka i głęboka, podobnie jak u ''[[Saturnalia]]'' (Yates, 2003). Zęby tekodontozaura były proste i przypominały kształtem groty włóczni. Miały zgrubną, ukośną serrację. ''Thecodontosaurus'' był jednym z najwcześniejszych zauropodomorfów o uzębieniu przystosowanym do roślinożerności, jednak zapewne okazjonalnie pożywiał się również niewielkimi zwierzętami (Ballell i in., 2020a). Jednocześnie budowa tylnych kończyn oraz miednicy wykazuje prymitywne cechy, świadczące o dwunożności. Kończyny przednie były dość krótkie i stanowiły połowę długości tylnych kończyn (Galton i Upchurch, 2004).  
−
[[Plik: NMW_-_Thecodontosaurus.jpg|300px|thumb|right|Zrekontruowany szkielet. Autor zdjęcia: Wolfgang Sauber [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:NMW_-_Thecodontosaurus.jpg].]]
+
[[Plik: NMW_-_Thecodontosaurus.jpg|300px|thumb|right|Zrekonstruowany szkielet. Autor zdjęcia: Wolfgang Sauber [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:NMW_-_Thecodontosaurus.jpg].]]
 +
 
 +
Badania puszki mózgowej wykazały, że tekodontozaur prawdopodobnie był zwinnym, dwunożnym zwierzęciem, zdolnym do zachowania stablinej pozycji głowy i spojrzenia podczas poruszania się. Średnia częstotliwość słyszenia była nieco wyższa niż u większości nieptasich dinozauów, co może sugerować pewien stopień złożoności społecznej (Ballell i in., 2020b).
  
 
==Paleoekologia==
 
==Paleoekologia==
−
''Thecodontosaurus'' występował na niewielkich, subtropikalnych wyspach późnego triasu, co może tłumaczyć jego niewielkie rozmiary. Prawdopodobnie padał on ofiarą drapieżnych [[Coelophysoidea|celofyzoidów]] i krokodylomorfów, przed którymi bronił się ucieczką, wykorzystując swoją zwinność i szybkość (Bellell i in., 2020).  
+
''Thecodontosaurus'' występował na niewielkich, subtropikalnych wyspach późnego triasu, co może tłumaczyć jego niewielkie rozmiary. Prawdopodobnie padał on ofiarą drapieżnych [[Coelophysoidea|celofyzoidów]] i krokodylomorfów, przed którymi bronił się ucieczką, wykorzystując swoją zwinność i szybkość (Ballell i in., 2020a).  
  
 
==Spis gatunków==
 
==Spis gatunków==
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
| {{V|''Thecodontosaurus''}}
 
| {{V|''Thecodontosaurus''}}
 +
| {{Kpt|[[Henry Riley|Riley]]}} i {{Kpt|[[Samuel Stutchbury|Stutchbury]]}}, [[1836]]
 +
|-
 +
| = ''Palaeosaurus'' (partim)
 
| {{Kpt|[[Henry Riley|Riley]]}} i {{Kpt|[[Samuel Stutchbury|Stutchbury]]}}, [[1836]]
 
| {{Kpt|[[Henry Riley|Riley]]}} i {{Kpt|[[Samuel Stutchbury|Stutchbury]]}}, [[1836]]
 
|-
 
|-
Linia 62: Linia 115:
 
| {{Kpt|[[Peter Galton|Galton]], [[Yates]]}} i {{Kpt|[[Diane Kermack|Kermack]]}}, [[2007]]
 
| {{Kpt|[[Peter Galton|Galton]], [[Yates]]}} i {{Kpt|[[Diane Kermack|Kermack]]}}, [[2007]]
 
|-
 
|-
−
| {{V|''T. ''antiquus''}}
+
| {{V|''T. antiquus''}}
 
| {{Kpt|[[John Morris|Morris]]}}, [[1843]]
 
| {{Kpt|[[John Morris|Morris]]}}, [[1843]]
 
|-
 
|-
 
| = ?''Agrosaurus macgillivrayi''
 
| = ?''Agrosaurus macgillivrayi''
 
| {{Kpt|[[Harry Seeley|Seeley]]}}, [[1891]]
 
| {{Kpt|[[Harry Seeley|Seeley]]}}, [[1891]]
 +
|-
 +
| = ?''T. macgillivrayi''
 +
| {{Kpt|[[Friedrich von Huene|von Huene]]}}, [[1906]]
 +
|-
 +
| = ''T. cylindrodon'' ([[partim]])
 +
| {{Kpt|[[Friedrich von Huene|von Huene]]}}, [[1908]]
 +
|-
 +
| = ''T. platyodon''
 +
| {{Kpt|[[Othniel Marsh|Marsh]], [[1892]]}}
 
|-
 
|-
 
| = ?''T. caducus''
 
| = ?''T. caducus''
−
| {{Kpt|[[Yates]], [[2003]]}}''
+
| {{Kpt|[[Adam Yates|Yates]], [[2003]]}}''
 
|-
 
|-
 
| = ?''[[Pantydraco]] caducus''
 
| = ?''[[Pantydraco]] caducus''
−
| {{Kpt|([[Yates]], [[2003]]) [[Peter Galton|Galton]], [[Yates]]}} i {{Kpt|[[Diane Kermack|Kermack]]}}, [[2007]]
+
| {{Kpt|([[Adam Yates|Yates]], [[2003]]) [[Peter Galton|Galton]], [[Adam Yates|Yates]]}} i {{Kpt|[[Diane Kermack|Kermack]]}}, [[2007]]
 +
|-
 +
| = ''Rileya bristolensis'' (partim)
 +
| {{Kpt|[[Friedrich von Huene|von Huene]]}}, [[1902]]
 +
|-
 +
| = ''Rileya platyodon'' (partim)
 +
| ({{Kpt|[[Henry Riley|Riley]]}} i {{Kpt|[[Samuel Stutchbury|Stutchbury]]}}, [[1836]]) {{Kpt|[[Friedrich von Huene|von Huene]]}}, [[1908]]  
 
|-
 
|-
 
| ''T. gibbidens''
 
| ''T. gibbidens''
 
| {{Kpt|[[Edward Cope|Cope]], [[1878]]}}
 
| {{Kpt|[[Edward Cope|Cope]], [[1878]]}}
−
|''nomen dubium''
+
| =''Galtonia gibbidens'' (pseudozuch)
 +
|-
 +
| ''T. browni''
 +
| {{Kpt|[[Harry Seeley|Seeley]], [[1895]]}}
 +
| =?''[[Massospondylus]] carinatus''
 +
|-
 +
| ''T. polyzelus''
 +
| {{Kpt|[[Friedrich von Huene|Huene]], [[1906]]}}
 +
| =''[[Anchisaurus]] polyzelus''
 
|-
 
|-
−
| ''T. paltyodon''
+
| ''T. elisae''
−
| {{Kpt|[[Arthur Woodward|Woodward]], [[1890]]}}
+
| {{Kpt|[[Henri Sauvage|Sauvage]], [[1907]]}}
 
|''nomen dubium''
 
|''nomen dubium''
−
|-
 
−
| ''T. gibbidens''
 
−
| {{Kpt|[[Harry Seeley|Seeley]], [[1895]]}}
 
−
| =''[[Massospondylus]] carinatus''
 
 
|-
 
|-
 
| ''T. hermannianus''
 
| ''T. hermannianus''
 
| {{Kpt|[[Friedrich von Huene|Huene]], [[1908]]}}
 
| {{Kpt|[[Friedrich von Huene|Huene]], [[1908]]}}
−
| =''[[Plateosaurus]] gracilis''
+
| ''nomen dubium''
 
|-
 
|-
−
| ''T. cylindron''
+
| ''T. primus''
 
| {{Kpt|[[Friedrich von Huene|Huene]], [[1908]]}}
 
| {{Kpt|[[Friedrich von Huene|Huene]], [[1908]]}}
−
|''nomen dubium''
+
| ''nomen dubium'', Archosauromorpha indet.
 +
|-
 +
| ''T. diagnosticus''
 +
| {{Kpt|[[Eberhard Fraas|Fraas]], [[1912]]}}
 +
| =''[[Efraasia]] minor''
 +
|-
 +
| ''T. posthumus''
 +
| {{Kpt|[[Eberhard  Fraas|Fraas]], [[1913]]}}
 +
| =''[[Tanystrosuchus]] posthumus''
 +
|-
 +
| ''T. skirtopodus''
 +
| {{Kpt|[[Friedrich von Huene|Huene]], [[1914]]}}
 +
| =''[[Hortalotarsus]] skirtopodus''
 
|-
 
|-
 
| ''T. minor''
 
| ''T. minor''
 
| {{Kpt|[[Haughton]], [[1918]]}}
 
| {{Kpt|[[Haughton]], [[1918]]}}
 +
|''nomen dubium''
 +
|-
 +
| ''T. minimus''
 +
| {{Kpt|[[Ellenberger]], [[1970]]}}
 
|''nomen dubium''
 
|''nomen dubium''
 
|-
 
|-
Linia 101: Linia 189:
 
| {{Kpt|[[Haughton]], [[1924]]}}
 
| {{Kpt|[[Haughton]], [[1924]]}}
 
|''nomen dubium''
 
|''nomen dubium''
 +
|-
 +
| ''T. alophus''
 +
| {{Kpt|[[Haughton]], [[1932]]}}
 +
| =''[[Nyasasaurus]] parringtoni''
 
|}
 
|}
  
 
==Bibliografia==
 
==Bibliografia==
−
<small>Ballell, A., Rayfield, E.J. & Benton, M.J. (2020). "Osteological redescription of the Late Triassic sauropodomorph dinosaur ''Thecodontosaurus antiquus'' based on new material from Tytherington, southwestern England". Journal of Vertebrate Paleontology. e1770774. [[doi:10.1080/02724634.2020.177077]] (w druku).
+
<small>Ballell, A., Rayfield, E.J. & Benton, M.J. (2020). "Osteological redescription of the Late Triassic sauropodomorph dinosaur ''Thecodontosaurus antiquus'' based on new material from Tytherington, southwestern England". Journal of Vertebrate Paleontology 40(2): e1770774. [[doi:10.1080/02724634.2020.177077]].
 +
 
 +
Ballell, A., King, J.L., Neenan, J.M., Rayfield, E>J. & Benton, M.J. (2020b). "The braincase, brain and palaeobiology of the basal sauropodomorph dinosaur ''Thecodontosaurus antiquus''." Zoological Journal of the Linnean Society, , zlaa157. [[https://doi.org/10.1093/zoolinnean/zlaa157]].
  
 
Benton, M.J., Juul, L., Storrs, G.W. & Galton, P.M. (2000). "Anatomy and systematics of the prosauropod dinosaur ''Thecodontosaurus antiquus'' from the upper Triassic of southwest England". Journal of Vertebrate Paleontology 20(1): 77-108.
 
Benton, M.J., Juul, L., Storrs, G.W. & Galton, P.M. (2000). "Anatomy and systematics of the prosauropod dinosaur ''Thecodontosaurus antiquus'' from the upper Triassic of southwest England". Journal of Vertebrate Paleontology 20(1): 77-108.
Linia 115: Linia 209:
  
 
Galton, P.M., Yates, A.M., & Kermack, D. (2007). "''Pantydraco'' n. gen. for ''Thecodontosaurus caducus'' Yates, 2003, a basal sauropodomorph dinosaur from the Upper Triassic or Lower Jurassic of South Wales, UK". Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie, Abh., 243: 119-125.
 
Galton, P.M., Yates, A.M., & Kermack, D. (2007). "''Pantydraco'' n. gen. for ''Thecodontosaurus caducus'' Yates, 2003, a basal sauropodomorph dinosaur from the Upper Triassic or Lower Jurassic of South Wales, UK". Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie, Abh., 243: 119-125.
 +
 +
Irmis, R.B., Parker, W.G., Nesbitt, S.J., & Liu, J. (2006). "Early ornithischian dinosaurs: the Triassic record". Historical Biology 19(1):3-22. [[doi:10.1080/08912960600719988]].
 +
 +
Nesbitt, S.J., Barrett, P.M., Werning, S., Sidor, C.A. & Charig, A.J. (2013). "The oldest dinosaur? A Middle Triassic dinosauriform from Tanzania". Biology Letters 9: 20120949. [[doi:10.1098/rsbl.2012.0949]].
  
 
Paul, G.S. (2010). "''The Princeton Field Guide to Dinosaurs''" wyd. Princeton University.
 
Paul, G.S. (2010). "''The Princeton Field Guide to Dinosaurs''" wyd. Princeton University.
  
−
Yates, A.M. (2003). "A new species of the primitive dinosaur ''Thecodontosaurus'' (Saurischia: Sauropodomorpha) and its implications for the systematics of early dinosaurs". Journal of Systematic Palaeontology1(1): 1-42.
+
Yates, A.M. (2003a). "A new species of the primitive dinosaur ''Thecodontosaurus'' (Saurischia: Sauropodomorpha) and its implications for the systematics of early dinosaurs". Journal of Systematic Palaeontology 1(1): 1-42.
 +
 
 +
Yates, A.M. (2003b). “The species taxonomy of the sauropodomorph dinosaurs from the Lowenstein Formation (Norian, Late Triassic) of Germany.” Palaeontology 46: 317-337.
 
</small>
 
</small>
  
Linia 124: Linia 224:
 
[[Kategoria:Saurischia]]
 
[[Kategoria:Saurischia]]
 
[[Kategoria:Sauropodomorpha]]
 
[[Kategoria:Sauropodomorpha]]
 +
[[Kategoria:Sauropodomorpha bazalne]]
 
[[Kategoria:Europa]]
 
[[Kategoria:Europa]]
 
[[Kategoria:Wielka Brytania]]
 
[[Kategoria:Wielka Brytania]]

Aktualna wersja na dzień 16:40, 11 paź 2023

Autor: Kamil Kamiński
Korekta: Tomasz Skawiński, Maciej Ziegler, Krzysztof Stuchlik

Thecodontosaurus (tekodontozaur)
Długość ok. 2-2,5 m
Masa ok. 20 kg
Dieta roślinożerny
Miejsce Wielka Brytania, hrabstwa Bristol i Cheshire
Czas
252 201 145
66

ok. 208,5-204 Ma
późny trias (?wczesny retyk)

Systematyka Dinosauria

Sauropodomorpha

Thecondontosaurus life restoration 2018.jpg
Rekonstrukcja. Autor: Mario Lunzas [4]

Wstęp

Thecodontosaurus to rodzaj niewielkiego, prymitywnego zauropodomorfa, który żył w późnym triasie na terenie dzisiejszej Wielkiej Brytanii. Został on nazwany jeszcze w XIX w. i podobnie jak wiele innych opisanych wówczas dinozaurów, ma on skomplikowaną historię taksonomiczną.

Etymologia

Nazwa Thecodontosaurus pochodzi od greckich słów theke („osłona”, „gniazdo”), odont („ząb”) i sauros („gad”, „jaszczur”). Nawiązuje ona do zębów tego zwierzęcia, przypominających zęby waranów, ale umieszczonych w odrębnych zębodołach. Epitet gatunkowy antiquus oznacza po łacinie „starożytny”.

Materiał kopalny

Holotyp (BRSMG Ca7465) to prawa kość zębowa, zniszczona w 1940 r.

Neotyp (BRSMG C4529) to lewa kość zębowa.

Rekonstrukcja szkieletu. Autor: Jaime A. Headden [1].

Oprócz tego znany jest bardzo bogaty materiał przypisany, obejmujący kości czaszki, kręgi, kości miednicy oraz kończyn. Łącznie jest to ponad 1000 okazów (Ballell i in., 2020a).

Historia taksonu

Thecodontosaurus został nazwany w 1836 r. przez Rileya i Stutchbury’ego na podstawie szczątków odnalezionych w Bristolu. Niestety wiele z nich zostało zniszczonych podczas II wojny światowej. Benton i in. (2000) opisali osteologię tekodontozaura na podstawie szczątków 245 okazów, które przetrwały wojnę. W 2003 r. Yates opisał nowy gatunek - T. caducus. W 2007 r. Galton i współpracownicy przenieśli go do osobnego rodzaju - Pantydraco. W tym samym roku Galton ustanowił kolejny nowy rodzaj i gatunek dla części materiału zaliczanego wcześniej do Thecodontosaurus - Asylosaurus yalensis. W 2020 r. Ballell i in. opisali bogaty materiał kopalny z południowo-zachodniej Anglii, odkryty jeszcze w 1975 r. Uznali oni, że odróżnienie Pantydraco i Asylosaurus od Thecodontosaurus jest problematyczne i ten pierwszy może być młodym tekodontozaurem.

Kolejnym synonimem tekodontozaura jest prawdopodobnie Agrosaurus, nazwany jeszcze w 1891 r. Pierwotnie uważano, że pochodzi on z Australii, obecnie wiadomo, że niemal na pewno szczątki zostały odnalezione w Wielkiej Brytanii (Benton i in., 2000).

Porównanie rozmiarów tekodontozaura i człowieka. Autor: State Weasel [2].

Riley i Stutchbury, którzy nazwali tekodontozaura, ustanowili też na podstawie pojedynczych zębów bliżej niezidentyfikowanych archozaurów gatunki Paleosaurus platyodon i Paleosaurus cylindrodon. W późniejszych latach zaliczano do nich część materiału pozaczaszkowego Thecodontosaurus, podobnie jak do fitozaura Rileya, przemianowanego w 1961 r. na Rileyasuchus. Wszystkie te taksony są obecnie uważane za nieważne, a cały dinozaurowy materiał z Durdham Down przyporządkowano do Thecodontosaurus (Benton i in., 2000).

Gatunki nieważne lub przeniesione do innych rodzajów

W ciągu wielu lat do Thecodontosaurus przypisywano liczne gatunki, które obecnie są uznawane za wątpliwe, bądź też przeniesiono je do innych rodzajów.

T. gibbidens

Gatunek ten został nazwany przez Cope’a w 1887 r. na podstawie kilku zębów z Pensylwanii w USA. Obecnie uważa się, że szczątki te nie należały do dinozaura, lecz do pseudozucha (Irmis i in., 2006).

T. platyodon

Nazwa T. platyodon została użyta przez Marsha w 1892 r. w odniesieniu do częściowej kończyny przedniej, pochodzącej z tej samej lokalizacji, co holotyp T. antiquus. Obecnie jest on uważany a synonim gatunku typowego (Benton i in., 2000).

T. browni

Nazwany przez Seeley’a w 1895 r. na podstawie fragmentarycznych szczątków z Afryki Południowej. Obecnie uznawany za prawdopodobny synonim Massospondylus carinatus.

T. polyzelus

W 1906 r. Friedrich von Huene uznał rodzaj Anchisaurus za gatunek tekodontozaura, co jednak zostało później odrzucone. Obecnie jest to synonim Anchisaurus polyzelus.

T. macgillivrayi

Kombinacji tej użył von Huene w 1906 r. Jest to synonim Agrosaurus macgillivrayi, który może być z kolei synonimem gatunku typowego tekodontozaura.

T. elisae

Gatunek nazwany przez Sauvage’a na podstawie izolowanych zębów z Francji. Obecnie uznawany jest za nomen dubium.

T. hermannianus

Gatunek ten opisał Friedrich von Huene w 1908 r. na podstawie fragmentu kości szczękowej z Niemiec. Galton i Upchurch (2004) uznali go za synonim Sellosaurus, który z kolei jest dziś uważany za synonim Plateosaurus. Wg Yatesa (2003b) jest on zbyt niekompletny, by można go przyporządkować do konkretnego rodzaju, dlatego powinien być uznawany za nomen dubium.

T. cylindrodon

Kolejny gatunek nazwany przez Huenego w 1908 r. na podstawie materiału z typowej lokalizacji T. antiquus. Uważał on, że okazy cechujące się nieco cięższą budową powinny być zaliczane do odrębnego gatunku. Większość szczątków została zniszczona podczas II wojny światowej. Przynajmniej część materiału T. cylindrodon należy do T. antiquus (Benton i in., 2000).

T. primus

Nazwa ta została po raz pierwszy użyta przez Huenego w 1905 r., jednak formalny opis gatunku ukazał się trzy lata później. Materiał typowy obejmuje niekompletny kręg grzbietowy (MGUWr 3899s) oraz zaginiony kręg pochodzące z dolnego wapienia muszlowego (olenek-anizyk) w Gogolinie. Przez wiele lat gatunek uznawano za młodszy synonim Tanystropheus antiquus (a materiał typowy za zaginiony), jednak nowsze badania sugerują, że jest to najprawdopodobniej niemożliwy do precyzyjnej identyfikacji archozauromorf.

T. diagnosticus

Gatunek ten utworzył Fraas w 1912 r. w odniesieniu do szczątków zauropodomorfa z terenu Niemiec. W 1973 r. Galton przeniósł go do nowego rodzaju Efraasia.

T. posthumus

Nazwy tej użył Fraas w 1913 r. w odniesieniu do pojedynczego kręgu z terenu Niemiec. Jest to synonim wątpliwego gatunku teropoda Tanystrosuchus posthumus.

T. skirtopodus

Kolejny z gatunków utworzonych przez Huenego w 1914 r. Wcześniej zwierzę to znane było pod nazwą Hortalotarsus skirtopodus. Jest to wątpliwy gatunek zauropodomorfa z terenu Południowej Afryki.

T. minor

Nazwa użyta przez Haughtona w 1918 r. dla fragmentarycznych szczątków z południa Afryki. Obecnie uważany za nomen dubium (Olshevsky, 1991).

T. minimus

Nazwa użyta prze Ellenbergera w 1970 r., prawdopodobnie na skutek pomyłki (zamiast T. minor). Obecnie jest to nomen dubium (Olshevsky, 1991).

T. alophus

Gatunek ten nazwał Haughton w 1932 r na podstawie kręgów pochodzących z Tanzanii. Obecnie jest to prawdopodobny synonim Nyasasaurus parringtoni (Nesbitt i in., 2013).

Budowa i paleobiologia

Thecodontosaurus był niewielkim i lekko zbudowanym, dwunożnym zauropodomorfem. Czaszka była niewielka i dość wysoka, z dużymi oczodołami. Szyja wydaje się krótka jak na zauropodomorfa. Kość zębowa była stosunkowo krótka i głęboka, podobnie jak u Saturnalia (Yates, 2003). Zęby tekodontozaura były proste i przypominały kształtem groty włóczni. Miały zgrubną, ukośną serrację. Thecodontosaurus był jednym z najwcześniejszych zauropodomorfów o uzębieniu przystosowanym do roślinożerności, jednak zapewne okazjonalnie pożywiał się również niewielkimi zwierzętami (Ballell i in., 2020a). Jednocześnie budowa tylnych kończyn oraz miednicy wykazuje prymitywne cechy, świadczące o dwunożności. Kończyny przednie były dość krótkie i stanowiły połowę długości tylnych kończyn (Galton i Upchurch, 2004).

Zrekonstruowany szkielet. Autor zdjęcia: Wolfgang Sauber [3].

Badania puszki mózgowej wykazały, że tekodontozaur prawdopodobnie był zwinnym, dwunożnym zwierzęciem, zdolnym do zachowania stablinej pozycji głowy i spojrzenia podczas poruszania się. Średnia częstotliwość słyszenia była nieco wyższa niż u większości nieptasich dinozauów, co może sugerować pewien stopień złożoności społecznej (Ballell i in., 2020b).

Paleoekologia

Thecodontosaurus występował na niewielkich, subtropikalnych wyspach późnego triasu, co może tłumaczyć jego niewielkie rozmiary. Prawdopodobnie padał on ofiarą drapieżnych celofyzoidów i krokodylomorfów, przed którymi bronił się ucieczką, wykorzystując swoją zwinność i szybkość (Ballell i in., 2020a).

Spis gatunków

Thecodontosaurus Riley i Stutchbury, 1836
= Palaeosaurus (partim) Riley i Stutchbury, 1836
= ?Agrosaurus Seeley, 1891
= ?Pantydraco Galton, Yates i Kermack, 2007
T. antiquus Morris, 1843
= ?Agrosaurus macgillivrayi Seeley, 1891
= ?T. macgillivrayi von Huene, 1906
= T. cylindrodon (partim) von Huene, 1908
= T. platyodon Marsh, 1892
= ?T. caducus Yates, 2003
= ?Pantydraco caducus (Yates, 2003) Galton, Yates i Kermack, 2007
= Rileya bristolensis (partim) von Huene, 1902
= Rileya platyodon (partim) (Riley i Stutchbury, 1836) von Huene, 1908
T. gibbidens Cope, 1878 =Galtonia gibbidens (pseudozuch)
T. browni Seeley, 1895 =?Massospondylus carinatus
T. polyzelus Huene, 1906 =Anchisaurus polyzelus
T. elisae Sauvage, 1907 nomen dubium
T. hermannianus Huene, 1908 nomen dubium
T. primus Huene, 1908 nomen dubium, Archosauromorpha indet.
T. diagnosticus Fraas, 1912 =Efraasia minor
T. posthumus Fraas, 1913 =Tanystrosuchus posthumus
T. skirtopodus Huene, 1914 =Hortalotarsus skirtopodus
T. minor Haughton, 1918 nomen dubium
T. minimus Ellenberger, 1970 nomen dubium
T. dubius Haughton, 1924 nomen dubium
T. alophus Haughton, 1932 =Nyasasaurus parringtoni

Bibliografia

Ballell, A., Rayfield, E.J. & Benton, M.J. (2020). "Osteological redescription of the Late Triassic sauropodomorph dinosaur Thecodontosaurus antiquus based on new material from Tytherington, southwestern England". Journal of Vertebrate Paleontology 40(2): e1770774. doi:10.1080/02724634.2020.177077.

Ballell, A., King, J.L., Neenan, J.M., Rayfield, E>J. & Benton, M.J. (2020b). "The braincase, brain and palaeobiology of the basal sauropodomorph dinosaur Thecodontosaurus antiquus." Zoological Journal of the Linnean Society, , zlaa157. [[5]].

Benton, M.J., Juul, L., Storrs, G.W. & Galton, P.M. (2000). "Anatomy and systematics of the prosauropod dinosaur Thecodontosaurus antiquus from the upper Triassic of southwest England". Journal of Vertebrate Paleontology 20(1): 77-108.

Creisler, B. (online 2003) "Dinosauria Translation and Pronunciation Guide T" http://www.dinosauria.com/dml/names/dinos.htm [kopia: https://archive.is/3kShp]

Galton, P.M. & Upchurch P. (2004). Sauropoda. [w:] David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): "The Dinosauria". Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press.

Galton, P.M. (2007). “Notes on the remains of archosaurian reptiles, mostly basal sauropodomorph dinosaurs, from the 1834 fissure fill (Rhaetian, Upper Triassic) at Clifton in Bristol, southwest England.” Revue de Paléobiologie 26:505–591.

Galton, P.M., Yates, A.M., & Kermack, D. (2007). "Pantydraco n. gen. for Thecodontosaurus caducus Yates, 2003, a basal sauropodomorph dinosaur from the Upper Triassic or Lower Jurassic of South Wales, UK". Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie, Abh., 243: 119-125.

Irmis, R.B., Parker, W.G., Nesbitt, S.J., & Liu, J. (2006). "Early ornithischian dinosaurs: the Triassic record". Historical Biology 19(1):3-22. doi:10.1080/08912960600719988.

Nesbitt, S.J., Barrett, P.M., Werning, S., Sidor, C.A. & Charig, A.J. (2013). "The oldest dinosaur? A Middle Triassic dinosauriform from Tanzania". Biology Letters 9: 20120949. doi:10.1098/rsbl.2012.0949.

Paul, G.S. (2010). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University.

Yates, A.M. (2003a). "A new species of the primitive dinosaur Thecodontosaurus (Saurischia: Sauropodomorpha) and its implications for the systematics of early dinosaurs". Journal of Systematic Palaeontology 1(1): 1-42.

Yates, A.M. (2003b). “The species taxonomy of the sauropodomorph dinosaurs from the Lowenstein Formation (Norian, Late Triassic) of Germany.” Palaeontology 46: 317-337.

Źródło: „https://encyklopedia.dinozaury.com/index.php?title=Thecodontosaurus&oldid=30054”