Ornithomimus

Do sprawdzenia i aktualizacji.

Autor:	Korekta:
Maciej Ziegler	Marcin Szermański, Adrian Tkocz, Krzysztof Lichota, Kamil Kamiński

---

Ornithomimus (ornitomim)
Długość:	do 5 m
Masa:	do 423 kg
Miejsce występowania:	USA i Kanada
Czas występowania	68-66 Ma późna kreda (późny mastrycht)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Tetanurae Coelurosauria Ornithomimosauria Ornithomimidae
Szkielet ?O. sedens (?BHI 1266) z Oxford University Museum of Natural History. Fot.: Ballista

Wstęp

Ornithomimus jest jednym z szerzej znanych dinozaurów strusiopodobnych i jednym z ostatnich i najbardziej zaawansowanych przedstawicieli swojego rodu. Żył w zachodniej części Ameryki Północnej w późnej kredzie. Ogólną budową przypomina innych zaawansowanych przedstawicieli Ornithomimosauria. Jego nazwa znaczy "naśladujący ptaka". Po raz pierwszy opisany przed Marsha w 1890 roku, ornitomim dał nazwę rodzinie Ornithomimidae i grupie Ornithomimosauria.

Gatunki

Ważne i potencjalnie ważne gatunki

O. velox

Syntypy O. velox (źródło: Marsh, 1890).

Opisany: Marsh, 1890

Status: ważny

Lokalizacja: USA - Kolorado (formacja Denver), ?Wyoming (formacja Ferris?)

Wiek: 68-66 Ma (późny mastrycht)

Materiał kopalny: syntypy to niekompletna dolna część kończyny tylnej - poczynając od dołu piszczeli (YPM 542) oraz kości śródręcza i dłoni (YPM 548). Przypisany materiał to 2 pazury, paliczek, kręg ogonowy z formacji Denver oraz być może też m.in. paliczek i pazur z formacji Ferris. Z formacji Scollard w Albercie pochodzi okaz TMP 1993.104.1 (kości przednich kończyn i gastralia). M.in. z powodu uszkodzeń materiału kopalnego trudno go porównać z holotypem O. velox (Nottrodt, 2022). Wg Mortimera (online) bardziej przypomina on jednak Dromiceiomimus.

Komentarz: typowy gatunek rodzaju Ornithomimus. Śródstopie jest dość masywne. Okaz typowy jest mniejszy od holotypu O. edmontonicus o ok. 1/3. Epitet gatunkowy oznacza "szybki".

O. sedens

Rekonstrukcja BHI 1266 wykonana na potrzeby oszacowania masy. Źródło: Bates i in., 2011.

Opisany: Marsh, 1892

Status: ?nieważny (?nomen dubium)

Lokalizacja: USA - Wyoming (formacja Lance), ?Montana (formacja Hell Creek), ?Kanada - Saskatchewan (formacja Frenchman), Alberta (formacja Scollard)

Wiek: 68-66 Ma (późny mastrycht)

Materiał kopalny: holotyp (USNM 4736) to kręgi krzyżowe (3-6), ogonowe (1-12), 6 szerwonów, częściowe kości biodrowe, proksymalna część k. łonowej i kości kulszowe. Do tego gatunku może też należeć bardziej kompletny szkielet (BHI 1266) zawierający czaszkę, kręgi szyjne (dźwigacz, obrotnik, 3-10), niekompletne kręgi grzbietowe (1-3), 10 żeber, gastralia oraz prawie kompletne kości kończyn i obręczy. Do tego taksonu mogą też należeć inne szczątki, np. Longrich (2008) przypisał też 3 pazury i niekompletny szkielet UCMP 154569. W 2022 r. Nattrodt opisała jako Ornithomimus sp. fragmentaryczny szkielet (TMP 1998.026.1) zawierający kości tylnych kończyn i pojedynczy szewron z osadów formacji Scollard w Albercie. Jest on podobnej wielkości, co BHI 1266.

Komentarz: nie ma pewności do do diagnostyczności szczątków. Jeśli jest ważny, to był to stosunkowo duży gatunek, osiągający ok. 5 m długości. Pazury były dość proste a kończyny przednie smukłe.

Nieważne gatunki

O. edmontonicus

Problematyczny jest status tego najbardziej znanego gatunku Ornithomimus, z reguły uważanego w literaturze za drugi ważny gatunek omawianego rodzaju. Często uznaje się go nieprawidłowo za starszy synonim wcześniej nazwanych Struthiomimus brevitertius Parks, 1926 i Struthiomimus samueli Parks, 1928. Zob. Dromiceiomimus samueli.

O. grandis

Opisany: Marsh, 1890

Status: ?nieważny (?nomen dubium)

Lokalizacja: USA - Montana (Eagle Sandstone)

Wiek: 83-76 Ma (wczesny kampan)

Materiał kopalny: holotyp to III kość śródstopia.

Komentarz: Holtz (2004) wylicza go jako nienazwanego tyranozauryda.

O. minutus

Opisany: Marsh, 1892

Lokalizacja: USA - Kolorado (formacja Laramie)

Wiek: 68-66 Ma (późny mastrycht

Materiał kopalny: holotyp to obecnie zagubione części kości śródstopia (II-IV ). Przypisany materiał (oznaczony USNM 2909) to dystalna połowa drugiej kości śródstopia i dwa dystalne paliczki.

Komentarz: kiedyś uważany za maleńki gatunek rodzaju Ornithomimus (mierzył ok. 30 cm i ważył mniej niż 1 kg a szacowana długość kości udowej to 6-9 cm). Później za dromeozauryda lub pterozaura. Obecnie przeważa pogląd, że to alwarezzauryd, prawdopodobnie blisko spokrewniony z należącym do Parvicursorinae Albertonykus.

O. tenuis

Opisany: Marsh, 1890

Lokalizacja: USA - Montana (formacja Judith River)

Wiek: 78-74 Ma (kampan)

Materiał kopalny: holotyp (USNM 5814) to dystalna część III kości śródstopia.

Komentarz: Gilmore (1920) stwierdził, że fragment kości przypomina bardziej tyranozaurydy a nie ornitomimidy. Russell (1972) uznał go za troodontyda, lecz nie napisał na jakiej podstawie. Zdaniem Mortimera (online) przypomina raczej tyranozaurydy. Być może to młody Gorgosaurus lub Daspletosaurus, które znane są z tej samej formacji.

Spis gatunków

Ważne i potencjalnie ważne

Ornithomimus	Marsh, 1890
O. velox	Marsh, 1890
?O. sedens	Marsh, 1892	nomen dubium?
=Struthiomimus sedens	(Marsh, 1892) Farlow, 2001

Gatunki przeniesione

O. affinis	Gilmore, 1920	=Dryosaurus affinis
O. altus	Lambe, 1902	=Struthiomimus altus
O. antiquus	(Leidy, 1865) Baird i Horner, 1979	=Coelosaurus antiquus
O. asiaticus	Gilmore, 1933	=Archaeornithomimus asiaticus
O. brevitertius	(Parks, 1926) Russell, 1930	=Dromiceiomimus brevitertius
O. bullatus	(Osmólska, Roniewicz i Barsbold, 1972) Paul, 1988	=Gallimimus bullatus
O. currellii	(Parks, 1933) Russell i Chamney, 1967	=Dromiceiomimus brevitertius
O. edmontonicus	Sternberg, 1933	=Dromiceiomimus brevitertius
O. edmontonensis	Sternberg, 1933	=Dromiceiomimus brevitertius
O. elegans	Parks, 1933	=Elmisaurus elegans
O. ingens	(Parks, 1933) Russell i Chamney, 1967	=Dromiceiomimus brevitertius
O. lonzeensis	(Dollo, 1903) Kuhn, 1965	=Megalosaurus lonzeensis
O. mirandus	(Leidy, 1868) Hay, 1930	=Aublysodon mirandus
O. samueli	(Parks, 1928) Russell, 1930	=Dromiceiomimus samueli

Gatunki nienależące zapewne do Ornithomimus

"O." grandis	Marsh, 1890
=Deinodon grandis	(Marsh, 1890) Osborn, 1916
=Aublysodon grandis	(Marsh, 1890) von Huene, 1932
"O." minutus	Marsh, 1892
=Dromaeosaurus minutus	? (Marsh, 1892)
=Troodon minutus	(Marsh, 1892) Olshevsky, 2000
"O." tenuis	Marsh, 1890	nomen dubium
=Struthiomimus tenuis	(Marsh, 1890) Osborn, 1916

Bibliografia

Bates, K.T., Manning, P.L., Hodgetts, D. & Sellers, W.I. (2009) "Estimating mass properties of dinosaurs using laser imaging and 3D computer modelling" PLoS ONE, 4 (2), e4532. doi:10.1371/journal.pone.0004532

Claessens, L., Loewen, M. & Lavender, Z. (2011) "A Reevaluation of the Genus Ornithomimus Based on New Preparation of the Holotype of O.velox and New Fossil Discoveries" SVP Program and Abstracts Book, 2011, 90

Holtz, T.R. (2004) "Tyrannosauroidea" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. "The Dinosauria" Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 111-136.

Longrich, N. (2008) "A new, large ornithomimid from the Cretaceous Dinosaur Park Formation of Alberta, Canada: Implications for the study of dissociated dinosaur remains" Palaeontology, 51(4), 983-997.

Longrich, N.R. & Currie, P.J. (2009) "Albertonykus borealis, a new alvarezsaur (Dinosauria: Theropoda) from the Early Maastrichtian of Alberta, Canada: Implications for the systematics and ecology of the Alvarezsauridae" Cretaceous Research, 30, 239-252.

Makovicky, P.J., Kobayashi, Y. & Currie, P.J. (2004) "Ornithomimosauria" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. "The Dinosauria" Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 137-150.

Mortimer, M (2019 online) [1].

Nottrodt, R.E. (2022). “First articulated ornithomimid specimens from the upper Maastrichtian Scollard Formation of Alberta, Canada.” Journal of Vertebrate Paleontology. DOI: 10.1080/02724634.2021.2019754.

Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford