Hadrosaurus

Autor:	Dawid Mika
Korekta:	Adrian Sztuba

---

Hadrosaurus (hadrozaur)
Długość	ok. 8 m
Masa	?
Dieta	roślinożerny
Miejsce	Haddorfield, New Jersey, USA (formacja Woodbury)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 83,6-77,9 Ma późna kreda (wczesny-środkowy kampan)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Ornithopoda Hadrosauridae Hadrosaurinae
Rekonstrukcja hadrozaura. Autor: "CamusAltamirano" [4]
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":3,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EHaddorfield, New Jersey, USA\u003Cbr\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"Haddorfield, New Jersey, USA\n","link":"","lat":39.899773199999998496423359028995037078857421875,"lon":-75.01681632659000342755462042987346649169921875,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Hadrozaur (Hadrosaurus) to rodzaj późnokredowego ornitopoda, który żył pod koniec kredy na terenach Ameryki Północnej. Był on pierwszym dinozaurem z tego kontynentu opisanym na podstawie dość kompletnego szkieletu.

Paleobiologia

Holotyp Hadrosaurus. Autor zdjęcia: “Jim, the Photographer”. [1].

Hadrozaur żył na terenach dzisiejszego wybrzeża New Jersey (USA) w późnej kredzie. Najprawdopodobniej tak jak inne hadrozaurydy biegał na dwóch nogach, tymczasem żerował na czterech.

Historia odkryć

W 1838 John Hopkins kopiąc margle przy rzece Coopera w Haddonfield (New Jersey, USA) natknął się na gigantyczne kości (głównie kręgi). Po odkopaniu ich części zaczął je pokazywać odwiedzającym go gościom. Ponieważ nie był zbyt zainteresowany swoim znaleziskiem, pozwalał zwiedzającym zabierać skamieniałości, stąd żadna z tych kości nie pozostała w posiadaniu Hopkinsa, a miejsca gdzie obecnie się znajdują są nieznane. W 1858 odkrycie Hopkinsa wzbudziło zainteresowanie jego sąsiada, Williama Parkera Foulke, który odkopał resztę szkieletu. W sumie znaleziono dość kompletny szkielet zawierający fragmenty obu kości zębowych, zęby, kręgi, część kości kruczej, kość ramienna, kość promieniowa, kość łokciowa, miednicę i kości kończyny tylnej. W tym samym roku paleontolog Joseph Leidy na podstawie wymienionych wyżej skamielin opisał nowy gatunek zwierzęcia, które nazwał Hadrosaurus foulkii czyli "ciężki jaszczur Foulka". Na podstawie podobieństwa ze znanym wtedy z bardziej fragmentarycznych skamielin iguanodonem wymieniony wyżej badacz uznał opisane przez siebie zwierzę za dinozaura.

Zmontowany w XIX w. szkielet Hadrosaurus. Autor zdjęcia: Lucas, Frederic Augustus. [2].

Monografia Leidy'ego pt. "Cretaceous Reptiles of the United States" opisująca bardziej szczegółowo hadrozaura została ukończona w 1860 r, choć z powodu wojny do jej wydania doszło pięć lat później. Hadrozaur w publikacjach tego badacza został przedstawiony jako zwierzę dwunożne, wbrew ówczesnemu mniemaniu o czworonożności dinozaurów. Wg Leidy'ego hadrozaur (określony jako "roślinożerna jaszczurka") poruszał się w pozycji wyprostowanej, podpierają się długim kangurzym ogonem. Uważał także, że najpewniej było to zwierzę ziemnowodne.

Szkielet tego zwierzęcia został zrekonstruowany przez zespół specjalistów w tym angielskiego rzeźbiarza i naturalistę Beniamina Waterhouse'a Hawkinsa i wystawiony w Filadejfickiej Akademii Nauk Przyrodniczych. Od tej pory znajdował się on głównie za scenami. Jednak od 22 listopada 2008 do 19 kwietnia 2009 był on wystawiony dla zwiedzających.

Miejsce odkrycia holotypu Hadrosaurus. Autor zdjęcia: “Smallbones”. [3].

Przez długi czas dokładne miejsce odkrycia hadrozaura było zapomniane. W 1984 lokalny skaut, Christopher Brees, postanowił je odnaleźć. Obecnie w miejscu odkrycia - Hadrosaurus Foulkii Leidy Site - znajdują się tablice upamiętniające odkrycie tego dinozaura. Działania Christophera Breesa osiągnęły duży rozgłos, w wyniku czego w 1991 roku Hadrosaurus został stanową skamieniałością New Jersey. W nieco innym miejscu w Haddonfield umieszczono posąg hadrozaura autorstwa Johna Giannottiego.

Klasyfikacja

Hadrozaur przez wiele lat był traktowany jako "takson worek", do którego gatunków wliczano różne fragmentaryczne skamieliny dinozaurów, a nawet innych zwierząt. Ponadto sam gatunek typowy - H. foulkii - jest znany z dość niekompletnego szkieletu, co utrudnia ustalenie jego relacji z innymi hadrozaurydami. Nie posiada on między innymi czaszki - w pierwotnej rekonstrukcji jego szkieletu użyto gipsowego modelu wykonanego przez Hawkinsa. Obecnie artyści rekonstruując hadrozaura przedstawiając go z głową spokrewnionym z nim dinozaurów jak Gryposaurus czy Brachylophosaurus.

Mimo niekompletności pozycja systematyczna hadrozaura jest istotna, gdyż to właśnie na Hadrosaurus opierają się definicje części kladów w obrębie Hadrosauridae oraz sam klad Hadrosauridae. Niestety przez długi czas był rzadko umieszczany w analizach, a jego pozycję w obrębie Hadrosauridae przyjmowano z góry. Nowsze badania, jak Prieto-Marqueza (2010), uwzględniające Hadrosaurus w analizach wskazują, że Hadrosaurus był bazalnym przedstawicielem tego kladu. Zob. Iguanodontia i Hadrosauridae.

Gatunki

Hadrosaurus foulkii

Miejsce występowania: formacja Woodbuury, Haddorfield, New Jersey (USA).

Czas występowania: kampan (późna kreda).

Materiał kopalny: niekompletny szkielet.

Status: gatunek typowy hadrozaura. Prieto-Marquez i in. (2006) uznali H. foulkii (a zarazem cały rodzaj) za nieważny, ze względu na brak cech diagnostycznych. Jednak w 2011 roku opublikowano badania Prieto-Marqueza, w której jednak odnalazł on cechy diagnostyczne, dzięki czemu Hadrosaurus jest obecnie ważnym rodzajem.

Hadrosaurus agillis

Status: Marsh pierwotnie przypisał kości do Hadrosaurus. Później utworzono dla niego osobny rodzaj - Claosaurus.

Hadrosaurus breviceps

Miejsce występowania: Bearpaw Mountain, Yellowstone, Wyoming (formacja Judith River).

Czas występowania: kampan, późna kreda.

Materiał kopalny: niekompletna kość zębowa.

Status: Nomen dubium, nieokreślony Hadrosauridae. Początkowo jego szczątki zostały przypisane kritozaurowi. W 1890 Cope przypisał skamielinę tego dinozaura do gatunku Diclonius pentagonus (nomen dubium).

Hadrosaurus cantabrigiensis

Miejsce występowania: formacja Cambridge Greensand, Cambridgeshire, Anglia.

Czas występowania: cenoman, kreda.

Status: Młodszy synonim Trachodon cantabrigiensis (Lydekker, 1888) - wątpliwego (nomen dubium) wczesnego hadrozauryda. Gatunek opisany na podstawie jednego zęba.

Hadrosaurus cavatus

Miejsce występowania: formacja Navesink, New Jersey, USA.

Czas występowania: 71-66 milionów lat temu (mastrycht, późna kreda).

Materiał kopalny: 4 kręgi ogonowe.

Status: Gatunek niepewny (nomen dubium).

Hadrosaurus longiceps

Status: Na podstawie żuchwy Marsh opisał Trachodon longiceps, później przenoszony do innych rodzajów, np. do Hadrosaurus (jako H. longiceps). Obecnie uznawany za synonim Edmontosaurus annectens (zob. opis Edmontosaurus).

Hadrosaurus milo

Status: Młodszy synonim Thespesius occidentalis (Leidy, 1856, nomen dubium).

Hadrosaurus minor

Miejsce występowania: formacja Navesink, New Jersey, USA.

Czas występowania: mastrycht, ok. 71-66 Ma.

Materiał kopalny: Marsh opisał ten gatunek na podstawie okazu YPM 1600 - kręgów. Colbert (1948) przypisał do tego rodzaju także kości udowe, piszczel, kość kruczą, kość łonową, kość strzałkową, szewrony, żebra, kręgi i fragment czaszki.

Status: ''nomen dubium''. Materiał przypisany przez Colberta to skamieniałości jakiegoś niemożliwego do określenia hadrozauryda.

Hadrosaurus mirabilis

Status: młodszy synonim Trachodon mirabilis.

Hadrosaurus navajovius

Status: Początkowo opisany jako Kritosaurus navajovius, później rodzaj Kritosaurus był czasami uznawany za synonim Hadrosaurus, a K. navajovius za drugi gatunek Hadrosaurus - H. navajovius. Horner (1979) uznał K. navajovius za synonim H. foulkii. Obecnie rodzaj Kritosaurus (a zarazem jego gatunek typowy - K. navajovius) jest uważany za ważny. Zob. opis Kritosaurus.

Hadrosaurus notabilis

Status: Opisany jako Gryposaurus notabilis (gatunek typowy grypozaura), później Horner zsynomizował Gryposaurus i Hadrosaurus na poziomie rodzajowym, w wyniku czego powstała kombinacja H. notabilis. Obecnie Gryposaurus jest uważany za oddzielny rodzaj, w wyniku czego używana jest nazwa G. notabilis, zamiast H. notabilis.

Hadrosaurus occidentalis

Miejsce występowania: formacja Lance?, Południowa Dakota, USA.

Czas występowania: 69-65,5 milionów lat temu (późny mastrycht, późna kreda).

Status: Młodszy synonim Thespesius occidentalis (Leidy, 1856, nomen dubium).

Hadrosaurus paucidens

Miejsce występowania: formacja Judith River, Montana, USA.

Czas występowania: kampan, późna kreda.

Materiał kopalny: kość szczękowa i łuskowa oznaczone jako USNM 5457, a początkowo przypisane do ceratopsa. Później Ostrom (1964) uznał okaz USNM 5457 za szczątki Lambeosaurus.

Status: nieokreślony lambeozauryn.

Hadrosaurus perangulatus

Miejsce występowania: formacja Judith River, Montana, USA.

Czas występowania: 76.2 - 73.6 (środkowy kampan, późna kreda).

Status: Synonim Diclonius perangulatus, uważany obecnie za wątpliwego hadrozauryda.

Hadrosaurus tripos

Miejsce występowania: Sampson County, Północna Karolina (USA).

Czas występowania: 5,332-1,806 Ma (pliocen).

Materiał kopalny: 4 kręgi ogonowe.

Status: Jego synonimem jest Trachodon tripos (Cope, 1869). Szczątki na których podstawie opisano to zwierzę naprawdę nie należą do dinozaura, lecz wieloryba fiszbinowego z rodziny fałdowców (Balaenopteridae). Uważany za gatunek wątpliwy czyli nomen dubium.

Hadrozaur w kulturze masowej

Hadrozaur mimo swojej fragmentaryczności i często pojawia się w wielu książkach popularnonaukowych adresowanych dla dzieci i znany jest najmłodszym miłośnikom dinozaurów. W książce "Park Jurajski" Michaela Crichtona jest on jednym z dinozaurów sklonowanych przez InGen.

Spis gatunków

Hadrosaurus	Leidy, 1858
Hadrosaurus foulkii	Leidy, 1858
Hadrosaurus agilis	Marsh, 1872	= Claosaurus agilis
Hadrosaurus breviceps	Cope, 1869	nomen dubium (Hadrosauridae incertae sedis)
?= Diclonius pentagonus	Cope, 1876	nomen dubium
Hadrosaurus cantabrigiensis	(Lydekker, 1888) Newton, 1892	nomen dubium
= Trachodon cantabrigiensis	Lydekker, 1888	nomen dubium
Hadrosaurus cavatus	Cope, 1871
Hadrosaurus longiceps	(Marsh, 1890) Nopcsa, 1900	= Edmontosaurus annectens
= Trachodon longiceps	Marsh, 1890
Hadrosaurus minor	Marsh, 1870	nomen dubium (Hadrosauridae incertae sedis)
Hadrosaurus mirabilis	(Leidy, 1856) Leidy, 1868
= Trachodon mirabilis	Leidy, 1856
Hadrosaurus navajovius	(Brown, 1910)	= Kritosaurus navajovius
Hadrosaurus notabilis	(Lambe, 1914) Horner, 1979	= Gryposaurus notabillis
Hadrosaurus occidentalis	(Leidy, 1856)	nomen dubium
= Thespesius occidentalis	Leidy, 1856
= Hadrosaurus milo	(Cope, 1874) Hay, 1901
Hadrosaurus paucidens	Marsh, 1889	nomen dubium (Lambeosaurinae incertae sedis)
= Ceratops paucidens	(Marsh, 1889) Hay, 1901
Hadrosaurus perangulatus	(Cope, 1876)	nomen dubium
= Diclonius perangulatus	Cope, 1876	nomen dubium
Hadrosaurus tripos	Cope, 1869	nomen dubium (Balaenopteridae incertae sedis)

Biblografia

Nopcsa, F. (1900). "Dinosaurierreste aus Siebenbürgen (Schädel von Limnosaurus transsylvanicus nov. gen. et spec.)", Denkschriften der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe 68: 555-591

Prieto-Márquez, A. (2011). "Revised diagnoses of Hadrosaurus foulkii Leidy, 1858 (the type genus and species of Hadrosauridae Cope, 1869) and Claosaurus agilis Marsh, 1872 (Dinosauria: Ornithopoda) from the Late Cretaceous of North America". Zootaxa. 2765: 61–68 [abstrakt]

Prieto-Márquez, A. (2013). Skeletal morphology of Kritosaurus navajovius (Dinosauria: Hadrosauridae) from the Late Cretaceous of the North American south-west, with an evaluation of the phylogenetic systematics and biogeography of Kritosaurini. Journal of Systematic Palaeontology, 12(2), 133–175. doi:10.1080/14772019.2013.770417

Prieto-Marquez, A., Weishampel, D.B., and Horner, J.R. (2006). "The dinosaur Hadrosaurus foulkii, from the Campanian of the East Coast of North America, with a reevaluation of the genus." Acta Palaeontologica Polonica, 51(1): 77–98.

http://hadrosaurus.com/hadropark.shtml

http://historiccamdencounty.com/ccnews40.shtml

https://www.fossilera.com/pages/state-fossils