Utahraptor

Autor:	Mateusz Tałanda
Korekta:	Maciej Ziegler, Tomasz Skawiński, Marcin Szermański

---

Utahraptor (utahraptor)
Długość	ok. 4,7 m
Wysokość	1,5 m (w biodrach)
Masa	280 kg
Dieta	mięsożerny
Miejsce	USA - Utah (formacja Cedar Mountain - ogniwa Yellow Cat)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 135 Ma wczesna kreda (walanżyn)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Tetanurae Coelurosauria Paraves Dromaeosauridae Eudromaeosauria Dromaeosaurinae
Rekonstrukcja Utahraptor. Autor: Fred Wierum. [3] 4.7 m Porównanie wielkości Utahraptor i człowieka. Sylwetki: Phylopic.org
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":6,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Estanowisko Lorrii\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"stanowisko Lorrii\n","link":"","lat":38.89999999999999857891452847979962825775146484375,"lon":-109.599999999999994315658113919198513031005859375,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u0142om Roberta Gastona\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"\u0142om Roberta Gastona\n","link":"","lat":38.7999999999999971578290569595992565155029296875,"lon":-109.599999999999994315658113919198513031005859375,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u0142om Dalton Wells\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"\u0142om Dalton Wells\n","link":"","lat":38.7000000000000028421709430404007434844970703125,"lon":-109.7000000000000028421709430404007434844970703125,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Rekonstrukcja utahraptora z piórami. Autor: Jakub Kowalski.

Utahraptor był średniej wielkości teropodem należącym do rodziny Dromaeosauridae. James Kirkland, Robert Gaston i Donald Burge opisali tego dinozaura w 1993 roku, na podstawie skamieniałości odkrytych w łomie Dalton Wells w stanie Utah (USA). Stanowisko to należy do dolnej części (ogniwo Yellow Cat) formacji Cedar Mountain i jest datowane na wczesną kredę – walanżyn (ok. 139-134,6 milionów lat). Wiek wyznaczono na podstawie danych litostratygraficznych, palinologicznych i izotopowych. Nazwa Utahraptor oznacza "rabuś (łowca) z Utah", epitet gatunkowy, ostrommaysi upamiętnia paleontologa Johna Ostorma - odkrywcy deinonycha i Chrisa Maysa, szefa Dinamation International Corporation, który zorganizował badania w Dalton Wells.

Budowa i materiał kopalny

Odlew kości stopy utahraptora. Autor: Ghedoghedo [1].

Utahraptor przedstawiony razem z innymi dromeozaurydami: mikroraptorem, dromeozaurem, austroraptorem, welociraptorem i deinonychem.

Okazem holotypowym jest drugi pazur prawej stopy. Oprócz niego znaleziono pierwszy pazur dłoni, piszczel, kość łzową i przedszczękową. Do tego taksonu przypisuje się także pierwszy i prawdopodobnie drugi pazur dłoni, kręg środkowo-ogonowy, dwa dystalne (dalsze) kręgi ogonowe pochodzące od jednego lub paru osobników. Najbardziej rzucającą się w oczy cechą tego gatunku są rozmiary. Kości Utahraptor są przynajmniej dwa razy większe niż te należące do deinonychów. Kość przedszczękowa jest masywna, zawiera cztery zębodoły. Zęby mają budowę asymetryczną. Są bardziej wypukłe od strony zewnętrznej i wyposażone w serracje (ząbkowanie) na krawędziach. Kość łzowa jest słabo zachowana, kształtem przypomina literę "V". W przeciwieństwie do wielu innych teropodów, nie ma żadnej dużej i głębokiej, pneumatycznej kieszeni na zewnętrznej stronie tej kości. Kręg środkowo-ogonowy oprócz rozmiarów różni się od Deinonychus zupełnym brakiem wyrostków poprzecznych i bardziej zredukowanym kanałem nerwowym. Prezygapofyzy są silnie wydłużone, podobnie jak u innych dromeozaurów. Kość piszczelowa ma 50,5 cm długości. Blizna po wyrostku wznoszącym kości skokowej jest wyraźna i duża, w formie trójkąta równobocznego. Podobny stan występuje u ornitomimozaurów i tyranozaurów. Ogólnie w swej budowie piszczel przypomina piszczel Acrocanthosaurus. Zastanawiająca jest proporcja kości piszczelowych deinonycha i utahraptora, która nie wynosi 1:2 jak w przypadku innych kości. Może wynikać z innych proporcji ciała u dużych drapieżników. Pazury są ostre i długie. Drugi pazur stopy mierzył prawdopodobnie 240 mm (zachowana część 222 mm). U Utahraptor i innych dromeozaurów rowki na pazurach są asymetryczne. Przypuszcza się, że związane jest to ze wzmocnieniem ich wytrzymałości. Pazury dłoni Utahraptor są węższe, pomimo swych rozmiarów, niż u Deinonychus, co sugeruje ich większe przystosowanie do pełnienia funkcji tnącej.

Britt. i in. (2001) w abstrakcie konferencyjnym opublikowanym w Journal of Vertebrate Paleontology donieśli o odkryciu nowych szczątków Utahraptor, należących do kilku osobników. Niektóre wskazują na jeszcze większe rozmiary tego zwierzęcia. Jednak, jak dotąd (rok 2017), nie ukazała się dokładniejsza publikacja na podstawie tych skamieniałości. Za to Kinneer i in. (2016) donieśli o występowaniu kości utahraptora w stanowisku Lorrie, co wydłuża zasięg występowania tego dinozaura o kilka milionów lat.

Paleobiologia

Samiec utahraptora w szacie godowej.

Rekonstrukcja utahraptora z piórami i grzebieniem na głowie wzorowanym na dzisiejszych ptakach.

Hipotetyczny wygląd głowy utahraptora. Autor: TopGon [2].

Utahraptor śmiertelnie kopnięty przez zauropoda brontomera.

Duże rozmiary prawdopodobnie pozwalały utahraptorowi na polowanie na większą zdobycz. Jeżeli polował stadnie, to mógł atakować nawet zauropody. Długość kości piszczelowej była prawdopodobnie równa k. udowej, co jest charakterystyczną cechą dużych teropodów, a nie mniejszych od nich dromeozaurów. Utahraptor nie był zatem szybkim drapieżnikiem, ale z pewnością był w stanie dogonić współwystępujące z nim iguanodonty i zauropody. Masywność piszczeli wskazuje, że kończyny tylne były silne i mogły pomagać w atakowaniu. Spora masa pozwalała utrzymać równowagę w trakcie kopania, więc kończyny przednie nie musiały już trzymać się ofiary i mogły również służyć do ataku. Potwierdza to budowa sztyletowatych pazurów.

Ślady po zębach utahraptora znaleziono na kościach ornitomimida, gastonii, iguanodontyda i zauropodów. Zatem drapieżnik ten polował na te zwierzęta lub przynajmniej żywił się ich padliną.

Ekologia i tafonomia

Środowisko, w którym żył Utahraptor było okresowo suche. Osady, w których znajdowane były szczątki tego dinozaura są typu jeziorno-napływowego. Teren był zdominowany przez dinozaury; wśród szczątków najwięcej znajduje się zauropodów, które należały do kilku taksonów (w tym Cedarosaurus). Teropody, oprócz Utahraptor, były reprezentowane przez Nedcolbertia justinhoffmani i niezidentyfikowanego, potencjalnego ornitomimida. Znaleziono również szczątki iguanodontyda i dinozaura pancernego (Gastonia). Z formacji Cedar Mountain znane są także tropy i skorupy jaj.

Artykulacja kości, ich nagromadzenie, wiek ontogenetyczny i sposób zachowania sugerują, że zwierzęta padły w trakcie jednego lub kilku epizodów masowych śmierci. Mogły one być wynikiem silnej suszy, która zabiła wiele osobników w krótkim okresie czasu. Szkielety i pojedyncze kości były "przerobione", krótko transportowane i pogrzebane w wyniku spływu grawitacyjnego. Stan zachowania wskazuje, że przed ostatecznym pogrzebaniem kości ulegały zadeptywaniu (przez duże zwierzęta), sortowaniu i żerowaniu padlinożerców (głównie owadów, ślady zębów są rzadsze).

Oprócz dinozaurów odkryto także szczątki innych gadów, między innymi dużego, roślinożernego sfenodonta – prawdopodobnie Toxolophosaurus. Znane są także trzy krokodylokształtne, dwa wodne i mały, prawdopodobnie lądowy takson. Występował tam także przedstawiciel gadów z grupy Neochoristodera, żółwie, rekiny hybodontowe, ryby dwudyszne i semionotidowe.

Klasyfikacja i filogeneza

Rekonstrukcja utahraptora w Muzeum Historii Naturalnej w Oksfordzie.

Gdy w 1993 roku opisano Utahraptor, był jednym z niewielu znanych "raptorów". Obecnie grupa nazywana deinonychozaurami jest dobrze poznana i umożliwia dokładne badania filogenetyczne. Budowa pazurów i kręgów silnie wskazuje na przynależność Utahraptor do rodziny Dromaeosauridae. Serracja na zębach bardziej przypomina tę, która występuje u Dromaeosaurinae niż Velociraptorinae. Potwierdza to m. in. praca Turnera i in. (2007), wg której Utahraptor jest blisko spokrewniony z Achillobator, Dromaeosaurus i Adasaurus.

Utahraptor w kulturze masowej

Iguanodontyd walczący na śmierć i życie z utahraptorem. Autor: pilsator.

Grupka utahraptorów próbująca dobrać się do padliny iguanodontyda nieoczekiwanie zapada się w grząskim piasku. Autor: chrismasna.

Utahraptor, mimo ubogiego zapisu kopalnego, jest jednym z powszechniej znanych dinozaurów, co ma swój wyraz w popkulturze - osobnik tego rodzaju jest jednym z głównych bohaterów „Dinosaur Comics” Ryana Northona; życie kilku osobników utahraptora opisuje opowiadanie „Raptor Red” Roberta Bakkera (tytułowa postać to samica Utahraptor). W opowiadaniu „Raptor” Paula Zindela Utahraptor posiada kilka fikcyjnych cech, takich jak trucizna w pazurach. Drapieżnik ten pojawił się również w serii paradokumentalnej produkcji BBC „Wędrówki z dinozaurami” w odcinku "Pod skrzydłami olbrzymów", gdzie polował grupowo na iguanodonta.

Spis gatunków

Utahraptor	Kirkland, Burge i Gaston, 1993
U. ostrommaysi	Kirkland, Burge i Gaston, 1993
= Utahraptor ostrommaysorum

Bibliografia

Britt, B.B., Burton, D., Greenhalgh, B., Kowallis, B., Christiansen, E., Chure, D.J. 2007. Detrital zircon ages for the basal Cedar Mountain Formation (Early Cretaceous) near Moab, and Dinosaur National Monument, Utah. Geological Society of America Abstracts with Programs, t. 39, nr 5, str. 16. [4]

Britt, B.B., Eberth, D.A., Scheetz, R.D., Greenhalgh, B.W., Stadtman, K.L. 2009. Taphonomy of debris-flow hosted dinosaur bonebeds at Dalton Wells, Utah (Lower Cretaceous, Cedar Mountain Formation, USA). Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, t. 280, nr 1-2, str. 1-22. doi:10.1016/j.palaeo.2009.06.004

Burton, D., Greenhalgh, B.W., Britt, B.B., Kowallis, B.J., Elliot, W. 2006. New radiometric ages from the Cedar Mountain Formation, Utah and the Cloverly Formation, Wyoming: implications for contained dinosaur faunas. Geological Society of America Abstracts with Programs, t. 38, nr 7, str. 52. [5]

Kinneer, B., Carpenter, K., Shaw, A. 2016. Redescription of Gastonia burgei (Dinosauria: Ankylosauria, Polacanthidae), and description of a new species. Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie-Abhandlungen, t. 282, nr 1, str. 37-80. [6]

Kirkland, J.I., Burge, D., Gaston, R. 1993. A large dromaeosaur (Theropoda) from the Lower Cretaceous of Utah. Hunteria, t. 2, nr 10, str. 1-16.

Kirkland, J.I., Madsen, S.K. 2007. The Lower Cretaceous Cedar Mountain Formation, Eastern Utah: The view up an always interesting learning curve. Geological Society of America Rocky Mountain Section. Annual Meeting.

Turner, A.H., Pol, D., Clarke, J.A., Erickson, G.M., Norell, M.A. 2007. A Basal Dromaeosaurid and Size Evolution Preceding Avian Flight. Science, t. 317, str. 1378-1381.