Akainacephalus

Autor:

Marcin Szermański, Paweł Konarzewski

---

Akainacephalus (akainacefal)
Długość	ok. 3 m
Dieta	roślinożerny
Miejsce	USA - Utah (formacja Kaiparowits)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 76 Ma późna kreda (kampan)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Thyreophora Ankylosauria Ankylosauridae Ankylosaurinae Ankylosaurini
Rekonstrukcja przyżyciowa Akainacephalus. Autor: Juandertal [1] 3 m Porównanie wielkości Akainacephalus i człowieka. Sylwetki: Phylopic.org
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":4,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Eformacja \u003Ca href=\"/wiki/Kaiparowits\" title=\"Kaiparowits\"\u003EKaiparowits\u003C/a\u003E, Horse Mountain, hrabstwo Kane, Utah, \u003Ca href=\"/wiki/USA\" class=\"mw-redirect\" title=\"USA\"\u003EUSA\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Csmall\u003E\u003Ci\u003EA. johnsoni\u003C/i\u003E - holotyp UMNH VP 20202.\u003Cbr\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"formacja Kaiparowits, Horse Mountain, hrabstwo Kane, Utah, USA\n","link":"","lat":37.2439691000000010490111890248954296112060546875,"lon":-112.0048393000000004349203663878142833709716796875,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Zrekonstruowany szkielet Akainacephalus. Fot. ケラトプスユウタ

Akainacephalus johnsoni to późnokredowy zaawansowany przedstawiciel ankylozaurów. Jak wielu jego krewnych, zamieszkiwał tereny należące do obecnych Stanów Zjednoczonych. Szkielet akainacefala znaleziono w południowym Utah, lecz morfologią czaszki przypomina azjatyckie ankylozaurydy, jak np. Saichania chulsanensis, Pinacosaurus grangeri czy Minotaurasaurus ramachandrani.

Odkrycie, wiek i lokalizacja

Holotyp tego dinozaura pancernego mieścił się w środkowych warstwach (bliżej dolnych pokładów niż górnych) formacji Kaiparowits. Te złoża piaskowca obfitują w skamieniałości różnych taksonów. Wiek formacji Kaiparowits oceniany jest na późny kampan, a konkretne znalezisko Akainacephalus na około 76,26 +/- 0,10 Ma.

Szkielet akainacefala odnaleziono na terenie hrabstwa Kane (południowe Utah) w rejonie Horse Mountain. Lokalizacja nr 1109, w której spoczywały szczątki tego ankylozaura, znana jest również pod potoczną nazwą "HMG Quarry". Szczątki te zostały wykopane w latach 2008-2010 (Loewen i in., 2013).

Materiał kopalny

Rekonstrukcja szkieletu Akainacephalus. Na żółto zaznaczono odnalezione kości. Źródło: Wiersma i Irmis, 2018

Bardzo dobrze zachowany holotyp UMNH VP 20202 to szkielet kompletny w ok. 45%, na który składają się: kompletna czaszka, obie k. żuchwowe, k. przedzębowa, kregi (4 grzbietowe, 4 grzbietowo-krzyżowe, 3 krzyżowe, 1 krzyżowo-ogonowy i 8 ogonowych), żebra, kompletna maczuga ogonowa, obie łopatki, lewa k. krucza, prawa k. ramienna i łokciowa, częściowa lewa k. biodrowa, lewa k. udowa, piszczelowa i strzałkowa, paliczek, 2 niekompletne półpierścienie szyjne i 17 grzbietowych i dalszych osteodermów o różnych rozmiarach i kształtach.

Wielkość holotypu można szacować na około 3 m długości.

Budowa

Czaszka

Porównanie czaszek Akainacephalus (z lewej) i Nodocephalosaurus (z prawej). Źródło: Wiersma i Irmis, 2018

Akainacephalus od pozostałych przedstawicieli Ankylosauridae różnił się przede wszystkim morfologią czaszki. Pokrywały ją liczne płaskie kości zwane caputegulae. W zależności od ich lokalizacji różniły się od siebie kształtem i wielkością. Dodatkowo oprócz caputegulae, czaszkę chroniły liczne rogi. Na kości kwadratowo-jarzmowej znajdował się trójkątny, niemalże prosto wystający róg. Róg z kości łuskowowej znajdował się tuż za guzem naodczodołowym. Oczodoły były skierowane do przednio-bocznie. Nozdrza zwierzęcia znajdowały się z boku podobnie jak u Nodocephalosaurus. Były one również zasłonięte od góry przez caputegulae, zaś od dołu - przez wtórne podniebienie szczękowe. W kości szczękowej znajdowało się co najmniej 16 zębów. Kość zębowa była największą częścią żuchwy i była podobna do tej u Saichania.

Szkielet pozaczaszkowy

Kostna buława Akainacephalus znajdująca się na końcu ogona. Źródło: Wiersma i Irmis, 2018

Kręgi szyjne nie różniły się zbytnio od tych u pozostałych ankylozaurydów. Trzony przednich kręgów grzbietowych miały kształt zbliżony do szpuli. Do części tych kręgów były przyrośnięte żebra o kształcie litery T. Synsacrum składało się z 8 całkowicie zrośniętych ze sobą kręgów. Z kolei bliższe ogonowe były bardzo podobne jak u Talarurus oraz Oohkotokia. Dalsze kręgi ogonowe były ze sobą zrośnięte i tworzyły swojego rodzaju "mocowanie" dla kostnej maczugi. Było ich aż 11, czyli podobnie jak u Dyoplosaurus. Każdy z tych kręgów był prawie dwukrotnie dłuższy niż szerszy, a ich wymiary mieściły się w przedziale 98-105 mm. Duża, szersza niż dłuższa kostna buława znajdująca się na ogonie składała się z 3 osteoderm, które były połączone z 2 najdalszymi kręgami ogonowymi. Broń ta zapewne skutecznie odstraszała potencjalnych drapieżników od Akainacephalus. Żebra grzbietowe, które nie były połaczone z kręgami miały podobną morfologię do tych u pozostałych ankylozaurów.

Prawa kość krucza o kształcie kwadratu była zrośnięta z łopatką. Podobnie jak i innych dinozaurów pancernych, kość ramienna Akainacephalus była solidna. Znajdował się na niej powiększony i wysoki grzebień naramienno-piersiowy, który obejmował ponad połowę całkowitej jej długości. Trzon kości ramiennej był krótki i gruby. Kość kulszowa cechowała się typową budowę dla przedstawicieli Ankylosauridae (kształt litery Y). Głowa kości miała elipsoidalny kształt. Zachowana część kości piszczelowej była solidnie zbudowana. Stosunek długości kości udowej do strzałowej był wyjątkowo niski u Akainacephalus i wynosił zaledwie 1,17, gdy u Euoplocephalus 1,55, zaś u Ankylosaurus - 1,53. Sama kość piszczelowa była długa i wąska, lecz słabo zachowana.

Zachowane osteodermy różniły się od siebie wielkością, kształtem oraz lokalizacją.

Paleośrodowisko

Dinozaury z formacji Kaiparowits. Para Akainacephalus znajduje się w dolnym lewym rogu. Autor: ABelov2014

Zobacz: Kaiparowits#Paleośrodowisko

Etymologia

Nazwa rodzajowa Akainacephalus składa się z 2 greckich słów: akaina (róg, kolec) i cephalus (głowa) i wyraźnie odnosi się do kolczastego pancerza holotypu. Z uwagi na drugi człon -cephalus może być mylnie kojarzony z pachycefalozaurami, u których wielu słowo to występuje w nazwach rodzajowych.

Z kolei epitet gatunkowy johnsoni honoruje Randy'ego Johnsona, pracownika z Muzeum Historii Naturalnej w Utah (Natural History Museum of Utah), który preparował czaszkę i dolną szczękę Akainacephalus.

Spis gatunków

Akainacephalus	Wiersma i Irmis, 2018
A. johnsoni	Wiersma i Irmis, 2018

Bibliografia

Loewen, M. A., Burns, M. E., Getty, M. A., Kirkland, J. I. & Vickaryous, M. K. (2013). "Review of Late Cretaceous Ankylosaurian Dinosaurs from the Grand Staircase Region, Southern Utah" . [w]: Titus, A. L.; Loewen, M. A. (red.). At the Top of the Grand Staircase-The Late Cretaceous of Southern Utah. Indiana University Press. pp. 445–462

Wiersma, J.P & Irmis, R.B. (2018) "A new southern Laramidian ankylosaurid, Akainacephalus johnsoni gen. et sp. nov., from the upper Campanian Kaiparowits Formation of southern Utah, USA". PeerJ 6:e5016. doi:10.7717/peerj.5016