Alamosaurus: Różnice pomiędzy wersjami
m |
|||
| (Nie pokazano 21 wersji utworzonych przez 6 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | + | {{DISPLAYTITLE:''Alamosaurus''}} | |
| − | |||
<small> | <small> | ||
{| class="wikitable" style="background-color:CornSilk" | {| class="wikitable" style="background-color:CornSilk" | ||
| Linia 9: | Linia 8: | ||
[[Łukasz Czepiński]] | [[Łukasz Czepiński]] | ||
| [[Maciej Ziegler]] | | [[Maciej Ziegler]] | ||
| + | [[Kamil Kamiński]] | ||
|} | |} | ||
</small> | </small> | ||
| Linia 18: | Linia 18: | ||
|- | |- | ||
! '''Długość''': | ! '''Długość''': | ||
| − | | 30 | + | | 26-30 m |
|- | |- | ||
! '''Masa''': | ! '''Masa''': | ||
| − | | | + | | 27-38 t |
|- | |- | ||
| Linia 41: | Linia 41: | ||
|- | |- | ||
! '''[[Czas|Czas występowania]]''' | ! '''[[Czas|Czas występowania]]''' | ||
| − | | | + | | |
| − | |||
<small>późna [[kreda]] (?późny [[kampan]]-[[mastrycht]]-?[[dan]])</small> | <small>późna [[kreda]] (?późny [[kampan]]-[[mastrycht]]-?[[dan]])</small> | ||
|- | |- | ||
| Linia 70: | Linia 69: | ||
? [[Saltasauridae]] | ? [[Saltasauridae]] | ||
| − | ? [[Opisthocoelicaudiinae]] | + | ? [[Opisthocoelicaudiinae]] / [[Saltasaurinae]] |
|- | |- | ||
| − | | colspan=2 |[[Plik: | + | | colspan=2 |[[Plik:Alamosaurus_Tyrannosaurus_Laelaps_nipponensis.jpg|400px|]] |
| − | <small> | + | <small>''Alamosaurus'' i ''[[Tyrannosaurus]]''. [http://blogs.yahoo.co.jp/rboz_05/33880546.html Autor: "Laelaps nipponensis"].</small> |
|} | |} | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | ''Alamosaurus'' to | + | ''Alamosaurus'' to jeden z największych znanych kredowych [[Dinosauria|dinozaurów]] z Ameryki Północnej. Żył w mastrychcie – ostatnim piętrze górnej kredy, a więc pod koniec ery dinozaurów, był więc zarazem jednym z ostatnich zauropodów. Jedyny opisany [[Sauropoda|zauropod]] z [[mastrycht]]u Ameryki Północnej. Mimo, że znany nauce już od [[1922]] roku, dopiero od niedawna – na podstawie nowych szczątków – stawiany jest w gronie bardzo dużych dinozaurów. |
==Wybrany materiał kopalny== | ==Wybrany materiał kopalny== | ||
| Linia 88: | Linia 87: | ||
USNM 10487 to prawie kompletna prawa kość kulszowa. | USNM 10487 to prawie kompletna prawa kość kulszowa. | ||
| − | Wybrany materiał przypisany ( | + | Wybrany materiał przypisany: |
| + | |||
| + | USNM 15660 to fragmentaryczny szkielet obejmujący kręgi grzbietowe, krzyżowe i ogonowe, szewrony, kilka żeber, obręcz barkową, przedramiona, kości kulszowe oraz osteodermy. Okaz ten odkryto w 1937 r. w stanie Utah, w osadach formacji North Horn (Carrano i D’Emic, 2015). | ||
| + | |||
| + | TMM 43621-1 to niekompletny szkielet młodego osobnika, odkryty w osadach formacji Black Peaks w Teksasie. Obejmuje on kilka kręgów szyjnych i grzbietowych, kość kruczą, elementy miednicy oraz kończyn (Lehman i Coulson, 2002). | ||
SMP VP-1625 to dystalna część lewej kości udowej (kompletna w ok. 30%, odkopana w [[2003]]), | SMP VP-1625 to dystalna część lewej kości udowej (kompletna w ok. 30%, odkopana w [[2003]]), | ||
| − | SMP VP-1850 to tylny kręg szyjny (odkopany w [[2004]]), | + | SMP VP-1850 to tylny [[kręg]] szyjny (odkopany w [[2004]]), |
| − | SMP VP-2104 to przedni kręg ogonowy (odkopany w [[2006]]). | + | SMP VP-2104 to przedni kręg ogonowy (odkopany w [[2006]]). Te trzy okazy opisali Fowler i Sullivan (2011). |
| − | + | BIBE 45854 to seria dziewięciu artykułowanych kręgów szyjnych, należących do dużego osobnika z formacji Black Peaks (Fiorillo i Tykoski, 2017). | |
| − | Jeżeli skamieniałości opisane przez | + | Wcześniej do alamozaura przypisano liczne kości – przede wszystkim kręgi i kości kończyn, a także ich fragmentaryczne pozostałości. Istnieją także zęby, być może należące do tego zwierzęcia (Upchurch i in., 2004). |
| + | |||
| + | Jeżeli skamieniałości opisane przez Fowlera i Sullivana w [[2011]] roku do alamozaura rzeczywiście do niego należą, do wcześniejsze szczątki musiały - z racji znacznie mniejszych rozmiarów - należeć do osobników młodych i młodocianych, które nie osiągnęły jeszcze maksymalnych rozmiarów. | ||
==Palebiogeografia== | ==Palebiogeografia== | ||
W kredzie tytanozaury występowały licznie w Gondwanie (np. dzisiejsza [[Ameryka Południowa]]). Laurazję (np. obecna [[Ameryka Północna]]) zamieszkiwały w większości liczne ptasiomiedniczne: dinozaury pancerne ([[Ankylosauria]]), rogate ([[Ceratopsia]]) czy kaczodziobe ([[Hadrosauridae]]). Gadziomiedniczne ([[Saurischia]]) reprezentowane były przede wszystkim przez teropody, od bardzo małych do ogromnych (słynny ''[[Tyrannosaurus]] rex'' i jego kuzyni pokroju ''[[Daspletosaurus]]''). | W kredzie tytanozaury występowały licznie w Gondwanie (np. dzisiejsza [[Ameryka Południowa]]). Laurazję (np. obecna [[Ameryka Północna]]) zamieszkiwały w większości liczne ptasiomiedniczne: dinozaury pancerne ([[Ankylosauria]]), rogate ([[Ceratopsia]]) czy kaczodziobe ([[Hadrosauridae]]). Gadziomiedniczne ([[Saurischia]]) reprezentowane były przede wszystkim przez teropody, od bardzo małych do ogromnych (słynny ''[[Tyrannosaurus]] rex'' i jego kuzyni pokroju ''[[Daspletosaurus]]''). | ||
| − | Dawniej żyło w Ameryce Północnej wiele zauropodów, m.in. należących do [[Diplodocoidae]], jak słynne ''[[Apatosaurus]]'' i ''[[Diplodocus]]''. Masywniej zbudowane zauropody ([[Macronaria]]) reprezentowane były m.in. przez ''[[Brachiosaurus]]''. Było to jednak jakieś 80 mln lat przed alamozaurem, ok. 155-145 Ma ([[kimeryd]] – [[tyton]]). W kredzie na terenach Ameryki Północnej zauropody przestały być najbardziej zróżnicowaną grupą roślinożernych dinozaurów. Z kolei na innych kontynentach zauropody (zwłaszcza tytanozaury) radziły sobie znakomicie. | + | Dawniej żyło w Ameryce Północnej wiele zauropodów, m.in. należących do [[Diplodocoidae]], jak słynne ''[[Apatosaurus]]'' i ''[[Diplodocus]]''. Masywniej zbudowane zauropody ([[Macronaria]]) reprezentowane były m.in. przez ''[[Brachiosaurus]]''. Było to jednak jakieś 80 mln lat przed alamozaurem, ok. 155-145 [[Ma]] ([[kimeryd]] – [[tyton]]). W kredzie na terenach Ameryki Północnej zauropody przestały być najbardziej zróżnicowaną grupą roślinożernych dinozaurów. Z kolei na innych kontynentach zauropody (zwłaszcza [[Titanosauria|tytanozaury]]) radziły sobie znakomicie. |
| + | |||
| + | [[Plik:Alamosaurus.jpg|300px|thumb|right|Holotyp i paratyp alamozaura [http://en.wikipedia.org/wiki/File:AlamosaurusDB.jpg].]] | ||
==Paleoekologia== | ==Paleoekologia== | ||
| − | W kredzie, a zwłaszcza pod jej koniec ([[mastrycht]]) na terenie obecnej Ameryki Północnej nie żyło znane nauce zwierzę, które dorównywałby alamozaurowi. Dzięki swej długiej szyi mógł żywić się wysoko rosnącą roślinnością, do której inne roślinożerne dinozaury nie były w stanie sięgnąć – ceratopsy (''[[Ojoceratops]]'' | + | W kredzie, a zwłaszcza pod jej koniec ([[mastrycht]]) na terenie obecnej Ameryki Północnej nie żyło znane nauce zwierzę, które dorównywałby alamozaurowi. Dzięki swej długiej szyi mógł żywić się wysoko rosnącą roślinnością, do której inne roślinożerne dinozaury nie były w stanie sięgnąć – ceratopsy, takie jak (''[[Ojoceratops]]'', przedstawiciel [[Ceratopsidae]]), ankylozaury (jak ''[[Glyptodontopelta]]'' i niezifentyfikowany okaz należący do [[Ankylosauria]]) i hadrozaury (niezidentyfikowane osobniki należące do [[Hadrosauridae]], w tym do [[Lambeosaurinae]]) zajmowały zupełnie inne nisze ekologiczne niż ''Alamosaurus'', przez co ten nie musiał konkurować z innymi gatunkami o pożywienie. |
===Paleoekologia formacji Kirtland=== | ===Paleoekologia formacji Kirtland=== | ||
| − | Formacja ta rozciąga się poprzez stan Nowy Meksyk po Kolorado. Najwięcej szczątków znanych z tych pokładów należy do dinozaurów. Z gadziomiednicznych są to m.in. ''Alamosaurus'', ''[[Bistahieversor]] sealeyi'', ''[[ | + | Formacja ta rozciąga się poprzez stan Nowy Meksyk po Kolorado. Najwięcej szczątków znanych z tych pokładów należy do dinozaurów. Z gadziomiednicznych są to m.in. ''Alamosaurus'', ''[[Bistahieversor]] sealeyi'', ''[[Coelosaurus]] antiquus'' i ''[[Saurornitholestes]]''. Odkryto tu także skamieniałe kości, których klasyfikacja do danego [[rodzaj]]u nie jest pewna. Przykładem takim są ''[[Albertosaurus]]'' sp. i ''[[Tyrannosaurus]]'' sp. |
| − | Z ptasiomiednicznych liczne są przede wszystkim ankylozaury: ''[[Ahshislepelta | + | Z ptasiomiednicznych liczne są przede wszystkim ankylozaury: ''[[Ahshislepelta]]'' i ''[[Nodocephalosaurus]]'' i hadrozaury - ''[[Anasazisaurus]]'', ''[[Kritosaurus]]'', ''[[Naashoibitosaurus]]'' i ''[[Parasaurolophus]]''. Pozostałe to. ceratopsy (m.in. ''[[Pentaceratops]]'') oraz pachycefalozaury (''[[Sphaerotholus]]'' i ''[[Stegoceras]]''). |
W czasach alamozaura na tych terenach dość liczne były także żółwie, reprezentowane przez 5 [[rodzaj]]ów. | W czasach alamozaura na tych terenach dość liczne były także żółwie, reprezentowane przez 5 [[rodzaj]]ów. | ||
| + | [[Plik: Alamosaurus-sanjuanensis.jpg|300px|thumb|right|Rekonstrukcja przyżyciowa alamozaura. Autor: Alamotitan [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Alamosaurus-sanjuanensis.jpg].]] | ||
===Paleoekologia formacji Ojo Alamo=== | ===Paleoekologia formacji Ojo Alamo=== | ||
| − | Inne znane | + | Inne dinozaury znane z pokładów formacji Ojo Alamo (która może pochodzić z [[dan]]u!) to teropody ''[[Ojoraptorsaurus]]'', ''[[Richardoestesia]]'', ''[[Dineobellator]]'', oraz ich niezidentyfikowani przedstawiciele ([[Tyrannosauridae]], [[Ornithomimidae]], [[Caenagnathidae]], [[Troodontidae]] i inne [[Theropoda]] ''[[incertae sedis]]''). Być może niektóre z nich doczekają się nazwania. Faunę formacji Ojo Alamo uzupełniają m.in. inne gady (np. przedstawiciele Crocodylia), płazy i ssaki (np. ''Essodon'', ''Alphadon''). |
| + | |||
| + | ===Paleoekologia formacji North Horn=== | ||
| + | Pokłady tej formacji nie obfitują w wiele znalezionych [[takson]]ów. [[Formacja North Horn]] znajduje się w stanie Utah. Na tych terenach z alamozaurem koegzystował słynny ''[[Tyrannosaurus]] rex'' i również bardzo znany wśród miłośników dinozaurów ?''[[Torosaurus]] utahensis''. | ||
| + | |||
| + | Kolejnym odkryciem jest [[ichnorodzaj]] ''Pteraichnus''. Prawdopodobnie należał do pterozaurów ([[Pterosauria]]). | ||
| + | |||
| + | ===Paleoekologia formacji Javelina=== | ||
| + | [[Plik: AlamosaurusDB.jpg|300px|thumb|right|Rekonstrukcja stadka alamozaurów. Autor: Dimitry Bogdanov [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:AlamosaurusDB.jpg].]] | ||
| + | Formacja ta znajduje się w Teksasie. Prócz szczątków alamozaura paleontolodzy odkryli tu skamieniałości innych dinozaurów, m.in. ''[[Tyrannosaurus]] rex'', ?''[[Torosaurus]]'' i niepewnie zaklasyfikowane jako ''[[Edmontosaurus]]'' sp. i ''[[Troodon]]'' sp. | ||
| + | |||
| + | Prócz dinozaurów odkryto tu także pozostałości jednego z największych pterozaurów - ''[[Quetzalcoatlus]] northropi''. | ||
| − | === | + | ===Paleoekologia formacji El Picacho=== |
| + | Kolejna formacja skalna znajdująca się w stanie Teksas. Prócz alamozaura znaleziono w tych pokładach m.in. szczątki ostrożnie zaliczone do grypozaura i kritozaura - odpowiednio jako ''[[Gryposaurus]]'' sp. i ''[[Kritosaurus]]'' sp. | ||
| + | ===Paleoekologia formacji Black Peaks=== | ||
| + | Formacja ta nie obfituje w skamieniałości. Jedynym dinozaurem, którego szczątki zostały odnalezione w tych pokładach, to kości właśnie ''Alamosaurus sanjuanensis'' | ||
==Rozmiary== | ==Rozmiary== | ||
| − | ''Alamosaurus'' był | + | ''Alamosaurus'' był bardzo dużym zauropodem. Zdaniem niektórych badaczy, mógł być nawet porównywalnych rozmiarów, co ''[[Argentinosaurus]]'' i ''[[Puertasaurus]]''. Co ciekawe, z początku był on uważany za średniej wielkości tytanozaura (maksymalnie 33 tony). Wydaje się, że wówczas znane były tylko osobniki niedorosłe. Fowler i Sullivan (2011) opisali nowe skamieniałości (niekompletną kość udową i 2 ogromne kręgi przypisane przez nich do ''Alamosaurus'') odkopane w latach 2003-2006 w pokładach formacji Ojo Alamo w Nowym Meksyku ([[USA]]). Kość udową obliczono ostrożnie na 185 cm. To mniej od innych gigantów: ''[[Giraffatitan]] brancai'' (214 cm), ''[[Brachiosaurus]] altithorax'' (203 cm), ''[[Antarctosaurus]] giganteus'' (235 cm), ''[[Antarctosaurus]] wichmannianus'' (186 cm), ''[[Argentinosaurus]] huinculensis'' (również zrekonstruowana - 256 cm). Na podstawie proporcji argentynozaura właściciela tej kości udowej (SMP VP-1625) można obliczyć na ok. 22 m długości. |
| + | [[Plik: Perot_Museum_Alamosaurus_and_Tyrannosaurus.jpg|300px|thumb|right|Zrekonstruowany szkielet alamozaura w towarzystwie tyranozaura. Autor zdjęcia: Rodney [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Perot_Museum_Alamosaurus_and_Tyrannosaurus.jpg].]] | ||
| − | + | Jednocześnie Fowler i Sullivan (2011) sugerują, że kość udowa należała do mniejszego osobnika od właściciela olbrzymich kręgów, który nie osiągnął jeszcze swych maksymalnych rozmiarów. W roku 2013 Fowler stwierdził (prywatna korespondencja do K. Stuchlika), jakoby ogromny kręg SMP VP-1850 był przeszacowany, poza tym był to prawdopodobnie 11-13 kręg a nie jak wcześniej sądzono środkowy. Scott Hartman dokonał rekonstrukcji osobnika dorosłego i ocenił jego długość na 26 m. Fowler i Sullivan nie zaryzykowali oszacowania masy alamozaura. Hartman (online 2013) oszacował być może największego osobnika na 28-30 m na podstawie ?piszczeli opisanej w 2006 roku (Rivera-Sylva i inni 2006) która być może należy do alamozaura. Greg Paul (2010) oszacował 20 metrowego alamozaura na 16 ton, po przeskalowaniu dorosły alamozaur ważyłby około 50 ton. Ten sam paleontolog w 2019 r. obliczył masę okazu SMP VP-1625 na 27 t i stwierdził, że był on podobnej wielkości co ''[[Futalognkosaurus]]'' czy ''[[Dreadnoughtus]]''. Larramendi i Perez (2020) ocenili alamozaura na 26 m długości i 38 t masy. | |
| − | + | Dzięki nowym skamieniałościom alamozaura możemy uznać go za jednego z największych kredowych dinozaurów Ameryki Północnej (obok ''[[Sauroposeidon]]''). Był on wielkim zwierzęciem, jednak ostatnie szacunki wskazują, że raczej nie dorównywał rozmiarami największym zauropodom. | |
| − | |||
| − | Dzięki nowym skamieniałościom alamozaura możemy uznać go za | ||
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
| Linia 136: | Linia 157: | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
! ''Alamosaurus'' | ! ''Alamosaurus'' | ||
| − | | [[Gilmore]], [[1922]] | + | | {{Kpt|[[Charles Gilmore|Gilmore]]}}, [[1922]] |
|- | |- | ||
! ''A. sanjuanensis'' | ! ''A. sanjuanensis'' | ||
| − | | | + | | {{Kpt|Gilmore}}, 1922 |
|} | |} | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| − | <small>Fowler, D.W., Sullivan, R.M. (2011) "The first giant titanosaurian sauropod from the Upper Cretaceous of North America. Acta Palaeontologica Polonica | + | <small> |
| + | Źródła naukowe: | ||
| + | Carrano, M.T. & D'Emic, M.D. (2015). "Osteoderms of the titanosaur sauropod dinosaur Alamosaurus sanjuanensis Gilmore, 1922". Journal of Vertebrate Paleontology. 35 (1): e901334. [[doi:10.1080/02724634.2014.901334]]. | ||
| + | |||
| + | D'Emic, M. (2012) "The early evolution of titanosauriform sauropod dinosaurs". Zoological Journal of the Linnean Society, 166, 624-671. [[doi:10.1111/j.1096-3642.2012.00853.x]] | ||
| + | |||
| + | Fowler, D.W., Sullivan, R.M. (2011) "The first giant titanosaurian sauropod from the Upper Cretaceous of North America. Acta Palaeontologica Polonica [[doi:10.4202/app.2010.0105]]. | ||
Jasinski, S.E., R.M. Sullivan, S.G. Lucas, J.A. Spielmann. (2011) "Taxonomic composition of the Alamo Wash local fauna from the Upper Cretaceous Ojo Alamo Formation (Naashoibito Member) San Juan Basin, New Mexico" New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin 53, Fossil Record 3 | Jasinski, S.E., R.M. Sullivan, S.G. Lucas, J.A. Spielmann. (2011) "Taxonomic composition of the Alamo Wash local fauna from the Upper Cretaceous Ojo Alamo Formation (Naashoibito Member) San Juan Basin, New Mexico" New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin 53, Fossil Record 3 | ||
| − | Mazzetta, Gerardo V.; Christiansen, Per; Fariña, Richard A. (2004) "Giants and Bizarres: Body Size of Some Southern South American Cretaceous Dinosaurs" Historical Biology 65 (2-4): | + | Lehman, T.M. & Coulson, A.B. (2002). "A juvenile specimen of the sauropod Alamosaurus sanjuanensis from the Upper Cretaceous of Big Bend National Park, Texas". Journal of Paleontology. 76 (1): 156–172. [[doi:10.1017/s0022336000017431]]. |
| + | |||
| + | Rivera-Sylva, H.E., Guzman-Gutiérrez, J.R. & Palomino-Sánchez, R.R. (2006). "Preliminary Report On A Vertebrate Fossil Assemblage From The Late Cretaceous Of Chihuahua, Mexico." Hantkeniana 5. 66-68. | ||
| + | |||
| + | Mazzetta, Gerardo V.; Christiansen, Per; Fariña, Richard A. (2004) "Giants and Bizarres: Body Size of Some Southern South American Cretaceous Dinosaurs" Historical Biology 65 (2-4).1–13 | ||
| + | |||
| + | Tykoski, R.S. & Fiorillo, A.R. (2017). "An articulated cervical series of Alamosaurus sanjuanensis Gilmore, 1922 (Dinosauria, Sauropoda) from Texas: new perspective on the relationships of North America's last giant sauropod." Journal of Systematic Palaeontology, 15:5, 339-364. [[DOI: 10.1080/14772019.2016.1183150]]. | ||
Upchurch P., Barrett P. M., Dodson P. (2004) Sauropoda. [w]: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): The Dinosauria. Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press | Upchurch P., Barrett P. M., Dodson P. (2004) Sauropoda. [w]: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): The Dinosauria. Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press | ||
| − | Williamson, T.E. & Weil, A. (2008) "Metatherian mammals from the Naashoibito Member, Kirtland Formation, San Juan Basin, New Mexico and their biochronological and paleobiogeographic significance" Journal of Vertebrate Paleontology, 28, 803-815 | + | Williamson, T.E. & Weil, A. (2008) "Metatherian mammals from the Naashoibito Member, Kirtland Formation, San Juan Basin, New Mexico and their biochronological and paleobiogeographic significance" Journal of Vertebrate Paleontology, 28, 803-815 |
| − | Paul G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford</small> | + | Inne: |
| + | |||
| + | Hartman, S. (online 2013) [http://skeletaldrawing.tumblr.com/post/53522910681/assessing-alamosaurus]. | ||
| + | |||
| + | Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2020) "Dinosaur Facts and Figures: The Sauropods and Other Sauropodomorphs" wyd. Princeton University Press. | ||
| + | |||
| + | Paul G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford. | ||
| + | |||
| + | Paul, G.S. (2019). "Determining the largest known land animal: A critical comparison of differing methods for restoring the volume and mass of extinct animals". Annals of the Carnegie Museum. 85 (4): 335–358. [[doi:10.2992/007.085.0403]]. | ||
| + | |||
| + | Fowler, D.W., online: [http://www.denverfowler.com/index.php?module=htmlpages&func=display&pid=42] | ||
| + | </small> | ||
[[Kategoria:Dinosauria]] | [[Kategoria:Dinosauria]] | ||
| Linia 166: | Linia 210: | ||
[[Kategoria:Kreda]] | [[Kategoria:Kreda]] | ||
[[Kategoria:Mastrycht]] | [[Kategoria:Mastrycht]] | ||
| − | |||
Aktualna wersja na dzień 10:40, 16 lip 2023
| Autor: | Korekta: |
| Marcin Szermański | Maciej Ziegler |
| Alamosaurus (alamozaur) | |
|---|---|
| Długość: | 26-30 m |
| Masa: | 27-38 t |
| Miejsce występowania: | USA – Nowy Meksyk
(formacja Kirtland, formacja Ojo Alamo) Utah i Teksas |
| Czas występowania | |
| Systematyka | Dinosauria |
Alamosaurus i Tyrannosaurus. Autor: "Laelaps nipponensis". | |
Wstęp
Alamosaurus to jeden z największych znanych kredowych dinozaurów z Ameryki Północnej. Żył w mastrychcie – ostatnim piętrze górnej kredy, a więc pod koniec ery dinozaurów, był więc zarazem jednym z ostatnich zauropodów. Jedyny opisany zauropod z mastrychtu Ameryki Północnej. Mimo, że znany nauce już od 1922 roku, dopiero od niedawna – na podstawie nowych szczątków – stawiany jest w gronie bardzo dużych dinozaurów.
Wybrany materiał kopalny
USNM 10486 to prawie kompletna lewa kość łopatkowa.
USNM 10487 to prawie kompletna prawa kość kulszowa.
Wybrany materiał przypisany:
USNM 15660 to fragmentaryczny szkielet obejmujący kręgi grzbietowe, krzyżowe i ogonowe, szewrony, kilka żeber, obręcz barkową, przedramiona, kości kulszowe oraz osteodermy. Okaz ten odkryto w 1937 r. w stanie Utah, w osadach formacji North Horn (Carrano i D’Emic, 2015).
TMM 43621-1 to niekompletny szkielet młodego osobnika, odkryty w osadach formacji Black Peaks w Teksasie. Obejmuje on kilka kręgów szyjnych i grzbietowych, kość kruczą, elementy miednicy oraz kończyn (Lehman i Coulson, 2002).
SMP VP-1625 to dystalna część lewej kości udowej (kompletna w ok. 30%, odkopana w 2003),
SMP VP-1850 to tylny kręg szyjny (odkopany w 2004),
SMP VP-2104 to przedni kręg ogonowy (odkopany w 2006). Te trzy okazy opisali Fowler i Sullivan (2011).
BIBE 45854 to seria dziewięciu artykułowanych kręgów szyjnych, należących do dużego osobnika z formacji Black Peaks (Fiorillo i Tykoski, 2017).
Wcześniej do alamozaura przypisano liczne kości – przede wszystkim kręgi i kości kończyn, a także ich fragmentaryczne pozostałości. Istnieją także zęby, być może należące do tego zwierzęcia (Upchurch i in., 2004).
Jeżeli skamieniałości opisane przez Fowlera i Sullivana w 2011 roku do alamozaura rzeczywiście do niego należą, do wcześniejsze szczątki musiały - z racji znacznie mniejszych rozmiarów - należeć do osobników młodych i młodocianych, które nie osiągnęły jeszcze maksymalnych rozmiarów.
Palebiogeografia
W kredzie tytanozaury występowały licznie w Gondwanie (np. dzisiejsza Ameryka Południowa). Laurazję (np. obecna Ameryka Północna) zamieszkiwały w większości liczne ptasiomiedniczne: dinozaury pancerne (Ankylosauria), rogate (Ceratopsia) czy kaczodziobe (Hadrosauridae). Gadziomiedniczne (Saurischia) reprezentowane były przede wszystkim przez teropody, od bardzo małych do ogromnych (słynny Tyrannosaurus rex i jego kuzyni pokroju Daspletosaurus).
Dawniej żyło w Ameryce Północnej wiele zauropodów, m.in. należących do Diplodocoidae, jak słynne Apatosaurus i Diplodocus. Masywniej zbudowane zauropody (Macronaria) reprezentowane były m.in. przez Brachiosaurus. Było to jednak jakieś 80 mln lat przed alamozaurem, ok. 155-145 Ma (kimeryd – tyton). W kredzie na terenach Ameryki Północnej zauropody przestały być najbardziej zróżnicowaną grupą roślinożernych dinozaurów. Z kolei na innych kontynentach zauropody (zwłaszcza tytanozaury) radziły sobie znakomicie.
Paleoekologia
W kredzie, a zwłaszcza pod jej koniec (mastrycht) na terenie obecnej Ameryki Północnej nie żyło znane nauce zwierzę, które dorównywałby alamozaurowi. Dzięki swej długiej szyi mógł żywić się wysoko rosnącą roślinnością, do której inne roślinożerne dinozaury nie były w stanie sięgnąć – ceratopsy, takie jak (Ojoceratops, przedstawiciel Ceratopsidae), ankylozaury (jak Glyptodontopelta i niezifentyfikowany okaz należący do Ankylosauria) i hadrozaury (niezidentyfikowane osobniki należące do Hadrosauridae, w tym do Lambeosaurinae) zajmowały zupełnie inne nisze ekologiczne niż Alamosaurus, przez co ten nie musiał konkurować z innymi gatunkami o pożywienie.
Paleoekologia formacji Kirtland
Formacja ta rozciąga się poprzez stan Nowy Meksyk po Kolorado. Najwięcej szczątków znanych z tych pokładów należy do dinozaurów. Z gadziomiednicznych są to m.in. Alamosaurus, Bistahieversor sealeyi, Coelosaurus antiquus i Saurornitholestes. Odkryto tu także skamieniałe kości, których klasyfikacja do danego rodzaju nie jest pewna. Przykładem takim są Albertosaurus sp. i Tyrannosaurus sp.
Z ptasiomiednicznych liczne są przede wszystkim ankylozaury: Ahshislepelta i Nodocephalosaurus i hadrozaury - Anasazisaurus, Kritosaurus, Naashoibitosaurus i Parasaurolophus. Pozostałe to. ceratopsy (m.in. Pentaceratops) oraz pachycefalozaury (Sphaerotholus i Stegoceras).
W czasach alamozaura na tych terenach dość liczne były także żółwie, reprezentowane przez 5 rodzajów.
Paleoekologia formacji Ojo Alamo
Inne dinozaury znane z pokładów formacji Ojo Alamo (która może pochodzić z danu!) to teropody Ojoraptorsaurus, Richardoestesia, Dineobellator, oraz ich niezidentyfikowani przedstawiciele (Tyrannosauridae, Ornithomimidae, Caenagnathidae, Troodontidae i inne Theropoda incertae sedis). Być może niektóre z nich doczekają się nazwania. Faunę formacji Ojo Alamo uzupełniają m.in. inne gady (np. przedstawiciele Crocodylia), płazy i ssaki (np. Essodon, Alphadon).
Paleoekologia formacji North Horn
Pokłady tej formacji nie obfitują w wiele znalezionych taksonów. Formacja North Horn znajduje się w stanie Utah. Na tych terenach z alamozaurem koegzystował słynny Tyrannosaurus rex i również bardzo znany wśród miłośników dinozaurów ?Torosaurus utahensis.
Kolejnym odkryciem jest ichnorodzaj Pteraichnus. Prawdopodobnie należał do pterozaurów (Pterosauria).
Paleoekologia formacji Javelina
Formacja ta znajduje się w Teksasie. Prócz szczątków alamozaura paleontolodzy odkryli tu skamieniałości innych dinozaurów, m.in. Tyrannosaurus rex, ?Torosaurus i niepewnie zaklasyfikowane jako Edmontosaurus sp. i Troodon sp.
Prócz dinozaurów odkryto tu także pozostałości jednego z największych pterozaurów - Quetzalcoatlus northropi.
Paleoekologia formacji El Picacho
Kolejna formacja skalna znajdująca się w stanie Teksas. Prócz alamozaura znaleziono w tych pokładach m.in. szczątki ostrożnie zaliczone do grypozaura i kritozaura - odpowiednio jako Gryposaurus sp. i Kritosaurus sp.
Paleoekologia formacji Black Peaks
Formacja ta nie obfituje w skamieniałości. Jedynym dinozaurem, którego szczątki zostały odnalezione w tych pokładach, to kości właśnie Alamosaurus sanjuanensis
Rozmiary
Alamosaurus był bardzo dużym zauropodem. Zdaniem niektórych badaczy, mógł być nawet porównywalnych rozmiarów, co Argentinosaurus i Puertasaurus. Co ciekawe, z początku był on uważany za średniej wielkości tytanozaura (maksymalnie 33 tony). Wydaje się, że wówczas znane były tylko osobniki niedorosłe. Fowler i Sullivan (2011) opisali nowe skamieniałości (niekompletną kość udową i 2 ogromne kręgi przypisane przez nich do Alamosaurus) odkopane w latach 2003-2006 w pokładach formacji Ojo Alamo w Nowym Meksyku (USA). Kość udową obliczono ostrożnie na 185 cm. To mniej od innych gigantów: Giraffatitan brancai (214 cm), Brachiosaurus altithorax (203 cm), Antarctosaurus giganteus (235 cm), Antarctosaurus wichmannianus (186 cm), Argentinosaurus huinculensis (również zrekonstruowana - 256 cm). Na podstawie proporcji argentynozaura właściciela tej kości udowej (SMP VP-1625) można obliczyć na ok. 22 m długości.
Jednocześnie Fowler i Sullivan (2011) sugerują, że kość udowa należała do mniejszego osobnika od właściciela olbrzymich kręgów, który nie osiągnął jeszcze swych maksymalnych rozmiarów. W roku 2013 Fowler stwierdził (prywatna korespondencja do K. Stuchlika), jakoby ogromny kręg SMP VP-1850 był przeszacowany, poza tym był to prawdopodobnie 11-13 kręg a nie jak wcześniej sądzono środkowy. Scott Hartman dokonał rekonstrukcji osobnika dorosłego i ocenił jego długość na 26 m. Fowler i Sullivan nie zaryzykowali oszacowania masy alamozaura. Hartman (online 2013) oszacował być może największego osobnika na 28-30 m na podstawie ?piszczeli opisanej w 2006 roku (Rivera-Sylva i inni 2006) która być może należy do alamozaura. Greg Paul (2010) oszacował 20 metrowego alamozaura na 16 ton, po przeskalowaniu dorosły alamozaur ważyłby około 50 ton. Ten sam paleontolog w 2019 r. obliczył masę okazu SMP VP-1625 na 27 t i stwierdził, że był on podobnej wielkości co Futalognkosaurus czy Dreadnoughtus. Larramendi i Perez (2020) ocenili alamozaura na 26 m długości i 38 t masy.
Dzięki nowym skamieniałościom alamozaura możemy uznać go za jednego z największych kredowych dinozaurów Ameryki Północnej (obok Sauroposeidon). Był on wielkim zwierzęciem, jednak ostatnie szacunki wskazują, że raczej nie dorównywał rozmiarami największym zauropodom.
Etymologia
Alamosaurus znaczy "jaszczur z Alamo" od nazwy gór Ojo Alamo w Nowym Meksyku, gdzie zostały odnalezione jego pierwsze szczątki.
Spis gatunków
| Alamosaurus | Gilmore, 1922 |
|---|---|
| A. sanjuanensis | Gilmore, 1922 |
Bibliografia
Źródła naukowe: Carrano, M.T. & D'Emic, M.D. (2015). "Osteoderms of the titanosaur sauropod dinosaur Alamosaurus sanjuanensis Gilmore, 1922". Journal of Vertebrate Paleontology. 35 (1): e901334. doi:10.1080/02724634.2014.901334.
D'Emic, M. (2012) "The early evolution of titanosauriform sauropod dinosaurs". Zoological Journal of the Linnean Society, 166, 624-671. doi:10.1111/j.1096-3642.2012.00853.x
Fowler, D.W., Sullivan, R.M. (2011) "The first giant titanosaurian sauropod from the Upper Cretaceous of North America. Acta Palaeontologica Polonica doi:10.4202/app.2010.0105.
Jasinski, S.E., R.M. Sullivan, S.G. Lucas, J.A. Spielmann. (2011) "Taxonomic composition of the Alamo Wash local fauna from the Upper Cretaceous Ojo Alamo Formation (Naashoibito Member) San Juan Basin, New Mexico" New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin 53, Fossil Record 3
Lehman, T.M. & Coulson, A.B. (2002). "A juvenile specimen of the sauropod Alamosaurus sanjuanensis from the Upper Cretaceous of Big Bend National Park, Texas". Journal of Paleontology. 76 (1): 156–172. doi:10.1017/s0022336000017431.
Rivera-Sylva, H.E., Guzman-Gutiérrez, J.R. & Palomino-Sánchez, R.R. (2006). "Preliminary Report On A Vertebrate Fossil Assemblage From The Late Cretaceous Of Chihuahua, Mexico." Hantkeniana 5. 66-68.
Mazzetta, Gerardo V.; Christiansen, Per; Fariña, Richard A. (2004) "Giants and Bizarres: Body Size of Some Southern South American Cretaceous Dinosaurs" Historical Biology 65 (2-4).1–13
Tykoski, R.S. & Fiorillo, A.R. (2017). "An articulated cervical series of Alamosaurus sanjuanensis Gilmore, 1922 (Dinosauria, Sauropoda) from Texas: new perspective on the relationships of North America's last giant sauropod." Journal of Systematic Palaeontology, 15:5, 339-364. DOI: 10.1080/14772019.2016.1183150.
Upchurch P., Barrett P. M., Dodson P. (2004) Sauropoda. [w]: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): The Dinosauria. Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press
Williamson, T.E. & Weil, A. (2008) "Metatherian mammals from the Naashoibito Member, Kirtland Formation, San Juan Basin, New Mexico and their biochronological and paleobiogeographic significance" Journal of Vertebrate Paleontology, 28, 803-815
Inne:
Hartman, S. (online 2013) [5].
Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2020) "Dinosaur Facts and Figures: The Sauropods and Other Sauropodomorphs" wyd. Princeton University Press.
Paul G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford.
Paul, G.S. (2019). "Determining the largest known land animal: A critical comparison of differing methods for restoring the volume and mass of extinct animals". Annals of the Carnegie Museum. 85 (4): 335–358. doi:10.2992/007.085.0403.
Fowler, D.W., online: [6]
![[1]](http://en.wikipedia.org/wiki/File:AlamosaurusDB.jpg){kind=link}
![[2]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Alamosaurus-sanjuanensis.jpg){kind=link}
![[3]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:AlamosaurusDB.jpg){kind=link}
![[4]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Perot_Museum_Alamosaurus_and_Tyrannosaurus.jpg){kind=link}